Γιατί δεν είναι ασήμαντη η Ελλάδα, κατά τον Σεφέρη...

Στο απολύτως απαξιωτικά διατυπωμένο ερώτημα "γιατί είναι ασήμαντη η σημερινή Ελλάδα", του διάσημου σκηνοθέτη Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, που σκηνοθέτησε την τραγωδία Ιππόλυτος του Ευριπίδη, στην Στοχόλμη στις 29 Ιανουαρίου, είχε τοποθετηθεί ο ποιητής μας Γιώργος Σεφέρης, σε μία λιτή και περιεκτική απάντηση, η οποία αξίζει να γνωστοποιηθεί για να προσεγγίσουμε την επιχειρηματολογία ενός από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της σύγχρονης Ελλάδας...
Το ερώτημα του Μπέργκμαν διαβιβάστηκε στα αγγλικά στον Σεφέρη και είναι το εξής:
Η σημερινή Ελλάδα δεν κατέχει ηγετική θέση στα πολιτισμικά πράγματα. Η παρακμή ενός πολιτισμού αυτή καθεαυτή δεν είναι κάτι το αξιοσημείωτο. Είναι όμως αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ο ελληνικός πολιτισμός εξακολουθεί να επιβιώνει σε κάθε προοδευτική κοινωνία. Τα ιδανικά τα οποία χαρακτήριζαν την αρχαία Αθήνα εξακολουθούν να είναι η βάση για ό,τι αποκαλούμε σήμερα δημοκρατία, επιστήμη και τέχνη (Δοκιμές, τόμ. Γ’, εκδ. Ίκαρος, 1993, σελ. 387).

Η απάντηση του Σεφέρη είναι η ακόλουθη:
Το ερώτημά σας δεν είναι εύκολο, γιατί δεν αφορά μόνο την Ελλάδα. Είναι όμοιο με άλλα προβλήματα που κάθε στοχαστικός άνθρωπος πρέπει να έχει θέσει στον εαυτό του: λ.χ. γιατί η Αγγλία γέννησε έναν μονάχα Σαίξπηρ ή γιατί η Ιταλία γέννησε έναν μονάχα Ντάντε;

Είναι φανερό πως μέσα στα περιθώρια καιρού και χρόνου που προσδιορίζει το τηλεγράφημά σας δεν είναι δυνατόν να δώσω πραγματικά ικανοποιητική απάντηση. Η πρόχειρη και βιαστική απάντησή μου περιορίζεται σε τρία σημεία:
α) Μπορεί ο σύγχρονος κόσμος, στο σύνολό του, να έχει ανοίξει στον αστροναύτη τους αστρικούς δρόμους, μπορεί να έχει συσσωρεύσει, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, έναν υπέρογκο – και πιθανότατα επικίνδυνο – όγκο επιστημονικών γνώσεων, αλλά από πολλές πλευρές δεν έφτασε τη στάθμη των αρχαίων. Δεν μπόρεσε να παρουσιάσει έναν Όμηρο ή έναν Αισχύλο, έναν Ηράκλειτο ή έναν Πλάτωνα.
β) Τη σύγχρονη Ελλάδα πρέπει να την κρίνουμε μέσα στις αναλογίες του σύγχρονου κόσμου (ιστορικές, πλουτοπαραγωγικές, πληθυσμιακές κτλ.) και, για να είμαι πολύ σύντομος, πρέπει να μην ξεχνούμε πως είναι ένας τόπος που δοκιμάστηκε επί τέσσερις αιώνες από τη χειρότερη ξένη σκλαβιά που γνώρισε λαός της Γης, και με τις πιο καταστρεπτικές συνέπειες.
γ) Από τον καιρό που ελευθερώθηκε ένα μικρό μέρος της (μόλις το ένα τρίτο του σημερινού εδάφους) με πληθυσμό, στα 1828, 750 χιλιάδες ψυχές, η Ελλάδα είχε να υπομείνει ατελείωτους πολέμους, χωρίς να λησμονήσω τον τελευταίο.

Και τώρα συλλογίζομαι τη Σουηδία που από τα 1813 χαίρεται χωρίς διακοπή τα αγαθά της ειρήνης. Και συλλογίζομαι ακόμη τον Άγγλο ιστορικό που παρατήρησε ότι οι ιστορικοί που έζησαν σε καιρούς ευημερίας και ειρήνης δεν είναι συνήθως επιτυχείς όταν κρίνουν περιόδους πολέμων και δυστυχίας (Δοκιμές, τόμ. Γ’. εκδ. Ίκαρος, 1993, σελ. 172).

Τα γεγονότα των καιρών μας επιβάλλουν σχολιασμό. Θα αφήσω τελείως έξω τον Μπέργκμαν και την ενοχλητική ερώτησή του για να σταθώ στο λόγο του διπλωμάτη γιατί αυτή είναι που παρουσιάζει ενδιαφέρον, κυρίως για τις δυνατές, αν και πλάγιες, βολές του.

Πρώτον: επικαλείται το χρόνο που… δεν έχει για να μην υποχρεωθεί να επεκταθεί, πράγμα που θα γεννούσε αντίλογο και μακρές διπλωματικές διαβουλεύσεις ων ουκ έσται τέλος.

Δεύτερον: κάνει λόγο για τα επιτεύγματα του σύγχρονου κόσμου της υπερπληροφόρησης τα οποία, βεβαίως, δεν μπορούν να σταθούν πλάι στα επιτεύγματα του κόσμου των αρχαίων. Ξεφεύγει όμως πλάγια και δεν κάνει λόγο για τη σύγχρονη Ελλάδα, που αυτή είναι το θέμα, και μιλάει για την αρχαία, για την οποία δεν γεννάται θέμα.

Τρίτον: μνημονεύει τα χρόνια της μακρόχρονης σκλαβιάς, κάτι το οποίο δε σηκώνει κανέναν αντίλογο.

Τέταρτον: μνημονεύει τους συνεχείς πολέμους και πολιτικές ταραχές και… επί τη ευκαιρία, ας βάλουμε στην κουβέντα μας τη Σουηδία που από τα 1813 χαίρεται χωρίς διακοπή τα αγαθά της ειρήνης· κι εδώ νομίζω ότι ο ιοβόλος τοξότης ποιητής-διπλωμάτης, κορυφώνει την επίθεση με τον Άγγλο πολιτικό που παρατήρησε ότι οι ιστορικοί που έζησαν σε καιρούς ευημερίας και ειρήνης δεν είναι συνήθως επιτυχείς όταν κρίνουν περιόδους πολέμων και δυστυχίας, σαν να λέμε, κύριε Μπέργκμαν, ου γαρ ίστε τι ποιείτε, άλλαις λέξεσιν, δεν ξέρετε τι λέτε!