Ο Παρθενώνας στην υπηρεσία της πολιτικής προπαγάνδας; Παρ' όλο που σε πρώτη ανάγνωση ακούγεται εξωφρενικό, δεν είναι, γιατί τα εμβληματικά κτήρια που οικοδόμησε ο Περικλής στην Αθήνα ήταν «φορείς μηνυμάτων». Σηματοδοτούσαν την ιδεολογία που ήθελε να προβάλει ο μεγάλος αυτός ηγέτης για την πόλη που μόλις είχε βγει νικήτρια από δύο μεγάλες μάχες, του Μαραθώνα και της Σαλαμίνας, και διεκδικούσε την πανελλήνια καταξίωση και υπεροχή...
Την άποψη αυτή, που ουσιαστικά οδηγεί σε μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση του πολιτιστικού θαύματος που βλέπουμε στα μνημεία της Ακρόπολης, μας μεταφέρει ο καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Πάνος Βαλαβάνης, μέσα από τις σελίδες του φρεσκοτυπωμένου βιβλίου του «Η Ακρόπολη μέσα από το Μουσείο της» (εκδόσεις Καπόν).
Η ματιά του, αν και μοιάζει, αιρετική, δεν είναι. Ο ίδιος θέλησε να δει τα μνημεία με όρους παρόντος και να τα ερμηνεύσει, αντί να παραθέσει τα γνωστά ιστορικά στοιχεία που μπορεί κανείς να δει σε οποιοδήποτε βιβλίο ή οδηγό της Ακρόπολης και του Μουσείου της. Ο κ. Βαλαβάνης απαντά ουσιαστικά σε ερωτήματα, όπως «γιατί η πολιτεία εκείνη την εποχή αποφασίζει να επενδύσει σε δημόσια κτήρια, εν προκειμένω σε ναούς;». Η απάντηση είναι «γιατί είχε στόχους να πάρει πίσω την επένδυσή της σε άυλο κεφάλαιο, να κερδίσει σε κύρος, φήμη, δύναμη, να πετύχει πανελλήνια αποδοχή ώστε να επιβάλει την αθηναϊκή ηγεμονία στο πανελλήνιο. Σήμερα έχουμε τα ΜΜΕ για να διαμορφώσουμε συνειδήσεις. Στην αρχαιότητα περνούσαν τα μηνύματα μέσα από τις εικόνες που απεικονίζονταν στα μεγάλα δημόσια κτήρια και ιερά. Αυτοί ήταν οι χώροι προβολής των ιδεολογιών τους».
Το ελληνικό θαύμα έγινε από μεγάλους διαχειριστές και ο Περικλής ήταν ο τελευταίος κρίκος μιας σειράς μεγάλων ηγετών, υποστηρίζει ο κ. Βαλαβάνης, ο οποίος παρομοιάζει τους αρχαίους πολιτικούς με τον Ομπάμα, τονίζοντας πως οι εξέχουσες προσωπικότητες της αρχαιότητας λειτουργούσαν στην υπηρεσία της πολιτείας και της κοινωνίας. Ηταν αυτοί που πλήρωναν, ηγούνταν, αγωνίζονταν κι έτσι καταξιώνονταν. Αυτή είναι και η διαφορά του πολίτη με τον ιδιώτη στην αρχαιότητα. Ο πολίτης ενδιαφερόταν για τα κοινά, ενώ ο ιδιώτης για το ίδιον όφελος.
«Μετά τις παράλογες αθηναϊκές νίκες (για την αριθμητική τους σχέση με τη δύναμη των Περσών), αλλάζουν τα γεωπολιτικά δεδομένα. Η Αθήνα παίρνει τα πάνω της και προσπαθεί να επιβάλει την ισχύ της, με έργα πολιτιστικά. Η μεγάλη αρχιτεκτονική είναι φορέας ισχύος. Δείτε σήμερα τι xτίζεται πάνω στην άμμο, στις αραβικές χώρες. Τι αρχιτεκτονική παράγεται... Οι επιλογές αυτές των αρχαίων ισχύουν και σήμερα. Γι' αυτό όλοι έρχονται να δουν τα μνημεία στην Αθήνα, ενώ κανείς δεν πάει στη Σπάρτη, που στήριζε τη δύναμή της στο στρατό».
Ο Παρθενώνας όπως και τα άλλα μνημεία της Ακρόπολης είναι φορείς πολλών μηνυμάτων. Ο Φειδίας σχεδίασε το ναό της Αθηνάς φαρδύτερο (οκτάστηλο) σε σχέση με τον προπαρθενώνα που ήταν εξάστηλος και έτσι τον κατέστησε έναν από τους μεγαλύτερους ναούς της κλασικής εποχής. Επίσης τον κατασκεύασε δωρικό (γιατί ο ρυθμός αυτός συμβολίζει δύναμη), ενώ οι Αθηναίοι είναι Ιωνες. Και στο γλυπτό του διάκοσμο το πρωτεύον στοιχείο δεν είναι τα θηρία, όπως στους μέχρι τότε ναούς της Ακρόπολης (λέαινα κατασπαράσσει ταύρο στα πώρινα αετώματα του Εκατόμπεδου), αλλά ο άνθρωπος. Η αθηναϊκή κοινωνία προβάλλει ως πρότυπο τον εξανθρωπισμό. Στον Παρθενώνα παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην αρχαία εικονογραφία θνητοί μαζί με τους 12 θεούς. Το Δωδεκάθεο μοιάζει εδώ να κατεβαίνει από τον Ολυμπο για να γιορτάσει μαζί με τους πολίτες της Αθήνας τη γιορτή των Παναθηναίων που προβάλλει στη ζωφόρο σαν παρέλαση ή λιτανεία. Οι Αθηναίοι τιμώνται ως ισόθεοι. Ετσι, αναδεικνύεται η αθηναϊκή συμβολή στους Περσικούς πολέμους.
Ο κ. Βαλαβάνης προσφέρει πλούσια τροφή για συζήτηση, «ώστε να μην έχουμε μια άκριτη προσέγγιση των μνημείων». Θεωρεί π.χ. πως ίσως ο Παρθενώνας να μην ήταν λειτουργικός ναός. Κι αυτό γιατί στερείται βωμού, ενώ δεν αναφέρεται στις πηγές ιερέας ή ιέρεια ή κάποια θυσία για τη συγκεκριμένη λατρεία. Οι θυσίες γίνονταν στο βωμό του αρχαϊκού ναού της Αθηνάς, ανάμεσα στον Παρθενώνα και στο Ερέχθειο.
Ο βράχος της Ακρόπολης το 2004 από ψηλά. Ανάμεσα στον Παρθενώνα και το Ερέχθειο, φαίνονται τα θεμέλια του αρχαϊκού ναού της Αθηνάς
«Ενδεχομένως να είναι ένα έργο-ανάθημα των Αθηναίων προς τη θεά. Το πιο πιθανό είναι να πρόκειται για ένα οικοδόμημα πολλών λειτουργιών και ρόλων». Κι αυτό το στηρίζει στο γεγονός ότι δεν υπάρχει όνομα ιερέα ή ιέρειας του Παρθενώνα χαραγμένο στα έδρανα (τις προεδρείες) του θεάτρου Διονύσου. Δεν μπορεί να υπάρχει το όνομα οποιουδήποτε άλλου και όχι του κορυφαίου ναού της Αθήνας. Δεν αποκλείει να ήταν ακόμη και Θησαυροφυλάκιο.
Από το βιβλίο του μαθαίνουμε επίσης πως δεν είναι σίγουρο ότι η Αθηνά έδωσε το όνομά της στην Αθήνα, όπως μαθαίνουμε από το μεταγενέστερο μύθο. Ισως να έγινε το αντίστροφο, γιατί η Αθηνά είναι μυκηναϊκή θεότητα. Τη συντάμε σε όλες τις ακροπόλεις ως προστάτιδα των βασιλικών οίκων, λέει ο ίδιος. Στην Αθήνα εμφανίζεται το 520-510 π.Χ. «Για πρώτη φορά απαντά η θεά ως "Αθηνά Ποτνία" σε πινακίδα Γραμμικής Β από το ανάκτορο της Κνωσού, κάτι που μπορεί να σημαίνει σεβάσμια Αθηνά ή σεβάσμια (θεά) της Αθήνας. Είναι εντυπωσιακό ότι ακριβώς με τις ίδιες λέξεις αναφέρεται και από τον Ομηρο 600 χρόνια αργότερα (Πότνια Αθεναία και Πότνι Αθάνα)».
Το βιβλίο αυτό αποκαλύπτει ακόμη ένα μυστικό. Τι κρατούσαν οι Καρυάτιδες στο προτεταμένο χέρι τους που δεν σώζεται. Από ένα ρωμαϊκό αντίγραφο που σώζεται στο Τίβολι, διαπιστώνεται ότι κρατούσαν φιάλη για χοές. Δεν ήταν λοιπόν χορεύτριες ούτε κόρες της Αθήνας, αλλά χοηφόροι. Δηλαδή μορφές που πρωτοστατούσαν σε λατρευτικές τελετές προς τιμήν των μεγάλων νεκρών, πανάρχαιων βασιλέων και ηγετών της πόλης, του Κέκροπος και του Ερεχθέως, θαμμένων στο Ερέχθειο. «Είναι πιθανόν να πρόκειται για αρρηφόρους, δηλαδή τις κοπέλες που βοηθούσαν στις λατρείες της Ακρόπολης».
Ο κ. Βαλαβάνης καταρρίπτει επίσης ακόμη ένα μύθο, ότι όλα ξεκίνησαν από τους Ελληνες. Για παράδειγμα, τα λιοντάρια και τα άλλα θηρία που βλέπουμε στην αρχαϊκή γλυπτική αποτελούν αντιγραφή ανατολικών προτύπων, όπως και τα χρώματα που φέρουν. Τον 7ο αι. π.Χ. τροφοδότης μας είναι η ανατολίζουσα τέχνη. Επειδή η Ελλάδα τυχαίνει να βρίσκεται στην άκρη της Ευρώπης και της Ανατολής, έγινε γέφυρα επικοινωνίας. Το βιβλίο είναι γεμάτο νέες φωτογραφίες, εκπληκτικές λήψεις υψηλής ευκρίνειας και απόδοσης, κάποιες φέρουν την υπογραφή του Μωυσή και της Ραχήλ Καπόν.
Ο Παις του Κριτίου, έργο σταθμός στη γλυπτική
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου