Τι εννοεί ο θεός και τι υπαινίσσεται; Αφού εγώ ξέρω καλά ότι δεν είμαι σοφός σε κανένα θέμα, ούτε ασήμαντο ούτε σημαντικό. Τι εννοεί λοιπόν όταν λέει ότι είμαι ο σοφότερος από όλους; Γιατί δεν μπορεί βέβαια να λέει ψέματα. Δεν του είναι επιτρεπτό.
Για πολύ καιρό λοιπόν αναρωτιόμουν τι εννοεί ο θεός. Ύστερα, με πολλούς δισταγμούς, στράφηκα σε μία τέτοιου είδους διερεύνηση του χρησμού: πλησίασα κάποιον από αυτούς που θεωρούνται σοφοί, πιστεύοντας ότι έτσι θα κατάφερνα, αν υπήρχε οποιαδήποτε περίπτωση να καταφέρω, να αποδείξω ότι το μαντείο έκανε λάθος και να απαντήσω στο χρησμό λέγοντας ότι αυτός εδώ είναι σοφότερος από μένα, εσύ όμως είπες ότι είμαι εγώ.
Εξετάζοντάς τον λοιπόν προσεκτικά δε χρειάζεται να πω όνομα, ήταν όμως κάποιος πολιτικός έπαθα κάτι τέτοιο, Αθηναίοι: συζητώντας μαζί του μου φάνηκε ότι αυτός ο άνθρωπος φαινόταν σοφός σε πολλούς άλλους και κυρίως στον ίδιο του τον εαυτό, αλλά δεν ήταν. Προσπαθούσα έπειτα να του δείξω ότι νόμιζε πως ήταν σοφός, χωρίς όμως να είναι. Για το λόγο αυτό έγινα μισητός και στον ίδιο και σε πολλούς από τους παρόντες.
Φεύγοντας λοιπόν σκεφτόμουν ότι εγώ είμαι σοφότερος από αυτόν τον άνθρωπο. Γιατί, όπως δείχνουν τα πράγματα, κανείς από τους δυο μας δεν ξέρει τίποτε πραγματικά καλό, αλλά αυτός νομίζει ότι ξέρει τη στιγμή που δεν ξέρει, ενώ εγώ δεν ξέρω και δε νομίζω ότι ξέρω. Φαίνεται λοιπόν ότι εγώ είμαι λίγο σοφότερος από αυτόν, επειδή αυτά που δεν ξέρω δε νομίζω κιόλας ότι τα ξέρω.
Κατόπιν πήγα σε άλλον, κάποιον από αυτούς που θεωρούνταν ακόμη σοφότεροι από τον προηγούμενο, και μου φάνηκε πως το ίδιο ισχύει και για αυτόν· και για αυτόν το λόγο έγινα μισητός και σε εκείνον και σε άλλους πολλούς.
Μετά συνέχισα και πήγα σε πολλούς, στον ένα ύστερα από τον άλλο. Καταλάβαινα ότι προκαλούσα το μίσος και λυπόμουν και φοβόμουν, όμως μου φάνηκε ότι είχε μεγαλύτερη σημασία να ξεδιαλύνω το χρησμό του θεού. Έπρεπε λοιπόν να πάω σε όλους όσοι θεωρούνταν ότι ξέρουν κάτι και να εξετάσω το νόημα του χρησμού.
Και σας ορκίζομαι, Αθηναίοι γιατί πρέπει να σας λέει κανείς την αλήθεια, πραγματικά έπαθα κάτι σαν και αυτό: καθώς ερευνούσα σύμφωνα με την εντολή του θεού, μου φάνηκε ότι οι πιο ξακουστοί για τη σοφία τους είχαν σχεδόν πλήρη άγνοια, ενώ άλλοι που θεωρούνταν λιγότερο σοφοί ήταν πιο συνετοί.
Πρέπει να σας περιγράψω πόσο περιπλανήθηκα και τι κόπους κατέβαλα για να ελέγξω την αλήθεια του χρησμού. Πράγματι, μετά τους πολιτικούς πήγα στους ποιητές, και τους τραγικούς και τους διθυραμβοποιούς και τους άλλους, για να διαπιστώσω στην πράξη ότι είμαι αμαθέστερος από αυτούς. Παίρνοντας λοιπόν στα χέρια μου τα ποιήματά τους, εκείνα που μου φαίνονταν τα πιο
καλοδουλεμένα, τους ρωτούσα με επιμονή ποιο ήταν το νόημά τους, για να μάθω κάτι από αυτούς. Ντρέπομαι πραγματικά να σας πω την αλήθεια. Όμως πρέπει να την πω.
Για να χρησιμοποιήσω αυτή την έκφραση, σχεδόν όλοι οι παρόντες έλεγαν κάτι καλύτερο ως ερμηνεία των ποιημάτων από εκείνους που τα είχαν γράψει. Σύντομα λοιπόν κατάλαβα και για τους ποιητές ότι δε δημιουργούν τα ποιήματά τους χάρη στη σοφία τους, αλλά χάρη σε κάποιο ταλέντο και στο γεγονός ότι καταλαμβάνονται από θεϊκή μανία, όπως ακριβώς εμπνέονται από το θεό οι μάντεις και αυτοί που δίνουν χρησμούς. Όντως αυτοί λένε πολλά και καλά πράγματα, αλλά δεν καταλαβαίνουν τίποτε από όσα λένε. Κάτι ανάλογο μου φάνηκε να έχουν πάθει και οι ποιητές. Επίσης, αντιλήφθηκα ότι, επειδή ήταν ποιητές, νόμιζαν ότι είναι οι σοφότεροι άνθρωποι και σε άλλα πράγματα, στα οποία δεν ήταν.
Έφυγα λοιπόν και από αυτούς θεωρώντας ότι υπερέχω απέναντί τους για τον ίδιο λόγο για τον οποίο υπερείχα και απέναντι στους πολιτικούς. Τελειώνοντας την έρευνά μου πήγα στους τεχνίτες.
Ήξερα καλά ότι, για να το πω έτσι, εγώ δε γνώριζα τίποτε, όμως θα διαπίστωνα ότι αυτοί ήξεραν πολλά και όμορφα πράγματα. Ως προς αυτό δε διαψεύστηκα. Όντως γνώριζαν αυτά που εγώ δε γνώριζα, και σε αυτό ήταν σοφότεροί μου. Αλλά, Αθηναίοι, μου φάνηκε ότι οι καλοί τεχνίτες έκαναν το ίδιο σφάλμα με τους ποιητές: εξαιτίας του ότι ήταν πολύ ικανός στην τέχνη του. Ο καθένας από αυτούς θεωρούσε τον εαυτό του σοφότατο και στα μέγιστα ζητήματα. Αυτό το ελάττωμά τους επισκίαζε τη σοφία τους.
Έτσι, αναρωτήθηκα σχετικά με το χρησμό: να δεχθώ τον εαυτό μου όπως είναι, ούτε σοφός με τη σοφία εκείνων ούτε αμαθής με την αμάθειά τους, ή να έχω και τα δύο χαρακτηριστικά που έχουν εκείνοι; Απάντησα λοιπόν στον εαυτό μου και στο θεό που μου έδωσε το χρησμό ότι είναι καλύτερα να μείνω όπως είμαι.Αυτή η έρευνα, Αθηναίοι, προκάλεσε πολύ μίσος εναντίον μου, και μάλιστα μίσος δυσβάστακτο και μεγάλο.
Έτσι, διατυπώθηκαν πολλές συκοφαντίες σε βάρος μου και απέκτησα την φήμη του σοφού."
Έτσι, διατυπώθηκαν πολλές συκοφαντίες σε βάρος μου και απέκτησα την φήμη του σοφού."
Όπως φαίνεται και από ένα απόσπασμα από την Απολογία του Σωκράτη και από την περίφημη φράση του «Έν οιδα οτι ούδέν οιδα», ο ίδιος δε θεωρούσε τον εαυτό του σοφό. Όταν λοιπόν το μαντείο των Δελφών υπέδειξε στον φίλο του Χαιρεφώντα τον Σωκράτη ως το σοφότερο όλων, ο ίδιος αποφάσισε να το ψάξει. Για το λόγο αυτό πλησίαζε κάποιους από αυτούς που θεωρούνταν τότε σοφοί, αλλά διαπίστωνε μέσα από τις ερωτήσεις τους ότι τελικά δεν ήταν και τόσο σοφοί· προσπαθούσε μάλιστα να τους δείξει ότι δεν ήταν και τόσο σοφοί όσο νόμιζαν κι αυτή του η στάση ήταν που ενέπνευσε αντιφατικά αισθήματα και μίση ακόμη εναντίον του. Ένας άνθρωπος που βάζει σκοπό της ζωής του να αποδείξει την άγνοια όσων σπουδαίων περνιούνται για σοφοί σίγουρα θα κινήσει το μίσος των θιγόμενων και των οπαδών τους. Ένας τέτοιος άνθρωπος είναι απειλή. Ο Σωκράτης έκανε την ειρωνεία όπλο της σκέψης, όπλο της αναζήτησης της φιλοσοφικής έρευνας. Ίσως στην αμφισβήτηση να έμοιαζε με τους σοφιστές. Κι αυτοί αρνούνταν να δεχτούν ως δεδομένες τις παραδεδεγμένες αλήθειες. Αλλά η αμφισβήτησή τους κατέληγε στην άρνηση: αφού δεν μπορεί κανείς να ανακαλύψει την αλήθεια, αλήθεια δεν υπάρχει, κι αν υπάρχει δεν έχει καμία σημασία δεν έχει, διότι δε μας επηρεάζει. Απέναντι στην αμφισβήτηση αυτή ο Σωκράτης αντιπαραθέτει μια θετική αμφισβήτηση (των σοφιστών είναι αρνητική η αμφισβήτηση, αφού αμφισβητούν την αλήθεια, αλλά καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει, την αρνούνται): αμφισβητώντας τις παραδοσιακές αξίες και τις παραδοσιακές αρχές, αναζητά τη βαθύτερη αλήθεια των πραγμάτων. Πολύ περισσότερο, αναζητά την πρώτη αλήθεια, την αναλλοίωτη, που δεν επηρεάζεται από τις συνθήκες, που δεν εξαρτάται από τον άνθρωπο.
Η διαλεκτική μέθοδος του Σωκράτη
Δύο ήταν τα όπλα του Σωκράτη, η διαλεκτική και η μαιευτική.
Η διαλεκτική είναι το μέσο για τον έλεγχο και την εξαγωγή συμπερασμάτων, που κατ'αρχήν σημαίνει διάλογος. Δεν πρόκειται βέβαια για οποιαδήποτε συζήτηση. Η σωκρατική διαλεκτική είναι η σταδιακή , βήμα-βήμα, αναίρεση των θέσεων του συνομιλητή και, στη συνέχεια, η επίσης σταδιακή προσπάθεια να εξαχθεί ένα νέο συμπέρασμα, μια νέα προσέγγιση της αλήθειας. Στους πλατωνικούς διαλόγους, ο συνομιλητής του Σωκράτη εκθέτει κατ'αρχήν μια άποψη για το θέμα που πρόκειται να συζητηθεί, την οποία ο ίδιος θεωρεί ολοκληρωμένη και θεμελιωμένη. Με ερωτήσεις που φαντάζουν σχεδόν απλοϊκές, ο Σωκράτης εξαναγκάζει τον συνομιλητή του να φτάσει στην ακραία συνέπεια των θέσεων που υποστήριξε κι εκεί αποδεικνύεται η σαθρότητα των λογικών επιχειρημάτων που αυτός χρησιμοποίησε. Από αυτό το σημείο αρχίζει μια νέα συζήτηση, όπου και πάλι καθοδηγώντας με ερωτήματα του συνομιλητή του ο Σωκράτης τον οδηγεί στη γενική αλήθεια στην αλήθεια δηλαδή που υπάρχει ανεξαρτήτως των περιστάσεων και των συνθηκών, στην πρώτη αλήθεια των πραγμάτων.
Η μαιευτική μέθοδος του Σωκράτη
Είναι χαρακτηριστικό πως ο Σωκράτης, στους πλατωνικούς διαλόγους, δεν αποφαίνεται ο ίδιος εκ των προτέρων, δεν παραθέτει ο ίδιος εξαρχής κάποια θεωρία ή άποψη. Αντίθετα, όλη η διανοητική προσπάθεια της συζήτησης στρέφεται στο να εξαχθεί η σωκρατική άποψη από τον αντίπαλο. Πρόκειται για αυτό που ο ίδιος ο Σωκράτης ονόμαζε μαιευτική. Μαιευτική βεβαίως είναι η δουλειά της μαίας, της μαμής που συμπαραστέκεται και βοηθάει την ετοιμόγεννη γυναίκα στον τοκετό. Παίρνοντας ως παράδειγμα τη δουλειά της μητέρας του, που ήταν μαία, ο Σωκράτης ισχυριζόταν πως καμία φιλοσοφική θεωρία δεν "γέννησε" ο ίδιος, αλλά πως, σαν μαία, βοηθάει τον συνομιλητή του να "γεννήσει" από μέσα του την αλήθεια. Τι σημαίνει όμως αυτό; Σημαίνει πως για τον Σωκράτη ο άνθρωπος γνωρίζει την αλήθεια, την Ιδέα, και πως η προσπάθεια της φιλοσοφικής σκέψης έγκειται στο να βοηθήσει τον άνθρωπο να την ξαναθυμηθεί, να την επαναφέρει στη μνήμη του.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ - ΚΡΙΤΩΝ -ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΖΗΤΡΟΣ
Εισαγωγή .μετάφραση . ερμηνευτικά σχόλια Θανάσης Σαμαράς
*Το παραπάνω απόσπασμα μπορείτε να το δείτε στην εκπομπή της Μυθικής Αναζήτησης επ.7:http://mythiki-anazitisi.blogspot.gr/2015/01/h-7-10012015.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου