Πόρος, Τέκμωρ και Σκότος: Η Κοσμογονία του Αλκμάνα

  Ο λυρικός ποιητής Αλκμάν έζησε τον 7ο αιώνα π.Χ. Το όνομά του συνδέθηκε με τη Σπάρτη, αν και καταγόταν από τις Σάρδεις της Μικράς Ασίας. Το 1957 βρέθηκε ο πάπυρος της Οξύρρυγχου, ο οποίος έφερε στην επιφάνεια αποσπάσματα με σχόλια σε πεζό λόγο, που μαρτυρούν ενός είδους θεογονικής κοσμογονίας. Από το ποίημα σώζονται οι λέξεις Θέτις, Σκότος, Πόρος και Τέκμωρ.
Τα υπόλοιπα στοιχεία αποτελούν σχολιαστικό κι ερμηνευτικό υπόμνημα από τους αρχαίους σχολιαστές. Μέσα από αυτό το απόσπασμα πολλοί μελετητές υποστήριξαν ότι ήδη στον 7ο αιώνα η ποίηση μπορούσε να εμπνέεται από μυθικές αφηγήσεις αρκετά ραφιναρισμένες.
   Η θεογονική κοσμογονία του Αλκμάνα υποστηρίζει το εξής:
Αρχικά υπάρχει ύλη αποίητη και ακατέργαστη, όπου τίποτε δεν διακρίνεται. Ήταν απουσία μορφής, σχήματος και διάστασης, κάτι αντίστοιχο προς το ησιόδειο Χάος. Λέγει λοιπόν ο Αλκμάν ότι η ύλη όλων των πραγμάτων ήταν ταραγμένη και αδημιούργητη. Τότε, όπως ο χαλκουργός δουλεύει το χαλκό, έτσι σ’ αυτό το μη παρατηρήσιμο υλικό, το δημιουργικό Ον των πάντων, η Θέτις, ανέλαβε να δώσει μορφή και σχήμα, Θέτις<τίθημι=τοποθετώ. Αυτά έγιναν η αρχή και το τέλος όλων των πραγμάτων και όλα μεν τα πράγματα έχουν φύση όμοια με την ύλη του χαλκού, η δε Θέτις έχει φύση όμοια με την φύση του τεχνίτη. Γίνεται ύστερα ο Πόρος και το Τέκμωρ, ως αρχή και τέλος του παντός. Και τέλος γίνεται το Σκότος.

  Αρχικά λοιπόν, δημιουργήθηκε ο Πόρος δηλαδή ο νοητός δρόμος, ο στενός λώρος μέσα από τον οποίο η μη παρατηρούμενη κι αποίητη ύλη θα μεταβεί από το αρχικό χάος στο παρατηρούμενο πλέον αστρικό Σύμπαν. «Πόρος» είναι η στενή διάβαση, η δίοδος, που έπαιξε τον ρόλο της αρχής. Η στενή αυτή δίοδος αποτέλεσε έναν λώρο εξόδου της ταραγμένης, αδιαμόρφωτης και μη παρατηρούμενης ύλης προς τον αισθητό χώρο του παρατηρούμενου σύμπαντος

Η δημιουργία έτσι του κόσμου μπαίνει πια σε λειτουργία.
Μέσα στον Πόρο (JΜ.L. West) ή τ’ αστέρια (Vernant) ήταν απαραίτητο να δημιουργηθεί ένα κατευθυντήριο σημάδι-όριο ή και τέλος, το Τέκμωρ. Έτσι όταν παρήλθε ο Πόρος, επακολούθησε το Τέκμωρ. «Τέκμωρ» είναι το όριο, το τέλος, το τέρμα, που αποτέλεσε το τέλος της κατάστασης, η οποία προϋπήρξε του αισθητού σύμπαντος. Όταν η αποίητη και αδιαμόρφωτη ύλη διάβαινε το Τέκμωρ, διαμορφωνόταν αυτομάτως και γινόταν αισθητή.
Ο Πόρος και το Τέκμωρ έχουν φύση, που μοιάζει με την φύση της αρχής και του τέλους. 
Ο μεν Πόρος είναι κάτι σαν αρχή, το δε Τέκμωρ είναι κάτι σαν τέλος.
Έγιναν λοιπόν ο Πόρος, το Τέκμωρ και τρίτον έγινε το Σκότος, διότι μέχρι εκείνη την στιγμή δεν είχε γίνει ούτε ο ήλιος ούτε η σελήνη, αλλά η ύλη ήταν ακόμη συγκεχυμένη. Μέσω αυτού η ύλη δημιουργούσε πια αισθητά αντικείμενα όπως η Σελήνη κι ο Ήλιος. Κι έτσι γεννήθηκε η μέρα (Ήλιος), η Σελήνη και τρίτο (όπως πληροφορεί σε άλλο ποίημα) το Σκότος.
Από εδώ και στο εξής γίνεται αντιληπτό το αστρικό Σύμπαν. Με αυτές τις τρεις δυνάμεις συνδέεται η μυθική Κυάναια Θέτις και δημιουργεί τον κόσμο. Σε αυτό το κοσμογονικό πρότυπο διατυπώνονται απόψεις που προϋπήρχαν του Αλκμάνος, μερικές από τις οποίες έρχονταν από την Ανατολή. Το αρχέγονο ύδωρ ως αρχή θα αποτελέσει λίγα χρόνια μετά την αρχή του κόσμου για το Θαλή και θα μπολιαστεί δημιουργικά με πολλές από τις αντιλήψεις των προσωκρατικών υλοζωιστών και ελεατών φιλοσόφων. Και τέλος, διαπιστώθηκε ήδη η αναλογία με το Χάος του Ησιόδου.

   Μήπως λοιπόν μιλάει ο Αλκμάν, με άλλη βεβαίως ορολογία, για αυτά που σήμερα η σύγχρονη κοσμολογία αποκαλεί σκουληκότρυπες (wormholes), μαύρες οπές και λευκές οπές;.
Σύγχρονες μελέτες και αναγνώσεις -«Μια προσωκρατική κοσμολογική πρόταση» από τους κκ Μάνο Δανέζη, Ευστρ. Θεοδοσίου, Θεοφάνη Γραμμένο και την κυρία Μαργιέλα Σταθοπούλου, αστροφυσικός του Πανεπιστημίου Αθηνών- έχουν μετεξελίξει πολύ το μοντέλο αυτό. Έχουν επιχειρήσει να το συσχετίσουν με σύγχρονες αστροφυσικές μελέτες, την κβαντική κοσμολογία, τον
λώρο Αϊνστάιν-Ρόζεν ακόμη και με την έννοια του παράλληλου Σύμπαντος.
Στο σημείο αυτό όμως, οι φυσικοί επιστήμονες δεν είναι αρκετά προσεκτικοί, με αποτέλεσμα να γίνονται παραναγνώσεις και να εξάγονται επισφαλή συμπεράσματα. Όπως ειπώθηκε και προηγουμένως, από τον ίδιο τον ποιητή σώζονται μερικές μόνο λέξεις. Όλα τα υπόλοιπα είναι σχόλια των υπομνηματιστών του παπύρου. Επομένως, όλες αυτές οι σύγχρονες θεωρίες ελλείψει στοιχείων και τεκμηρίων δε μπορούν να πιστώνονται στο έργο του Αλκμάνος, ως προδρόμου της αστροφυσικής επιστήμης. Δε μπορούμε να γνωρίζουμε τι είχαν διαβάσει ή ποιον είχαν υπόψιν τους οι σχολιαστές, και έγραψαν τις εξής κοσμολογικές θεωρίες. Όπως από την άλλη, φυσικά, δε μπορούμε να αποκλείσουμε ότι τέτοια κι άλλα πολλά τα είπε κι ο ίδιος ο Αλκμάν. Δεν είναι όμως αποδείξιμο.
Προφανώς εδώ παρατηρεί κανείς ότι ο μύθος χρησιμοποιείται ως μία απόπειρα κοσμολογίας ήδη από τον 7ο αιώνα, αλλά δε μπορούν να αναγνωριστούν φιλοσοφικές και σύγχρονες συμπαντικές θεωρίες στο έργο του ποιητή. Κλείνοντας, μια τέτοιου είδους υπερσύγχρονη θεωρία έχει υποστηριχθεί ότι έχει ως πρόδρομό της τον Αλκμάνα και αξίζει να μνημονευθεί μόνο και μόνο ως ένα γοητευτικό ενδεχόμενο, που φυσικά είναι αναπόδεικτο: «Η έννοια της λευκής οπής προκύπτει από το γεγονός ότι το «τέκμωρ» ως όριο του «πόρου» είναι, κατά τον Αλκμάνα, το σημείο εκδήλωσης αισθητής ύλης εκ του «μη όντος», αλλά και ενέργειας φωτεινής, εφόσον αμέσως μετά από αυτόν γεννήθηκε η ημέρα.».
Ανακεφαλαιώνοντας, ο μύθος δε χρησιμοποιήθηκε μόνο από τον Αλκμάνα ποιητή αλλά και από τον ποιητή στοχαστή, ο οποίος εκφράζει κάποιο θεογονικό κοσμολογικό διανόημα και εν πολλοίς διαλέγεται με προγενέστερες λ.χ. ησιόδειες έννοιες. Οι σχολιαστές του ποιητή αναπροσάρμοσαν νέες θεωρίες στο μοντέλο αυτό που μας σώζεται σε σπαράγματα προοιωνίζοντας διά του μύθου τον ιωνικό διαφωτισμό και την ελεατική φιλοσοφία των επόμενων ακριβώς χρόνων.

Η έρευνα έγινε από την Γιώβη Βασιλική. Πληροφορίες όπως και αυτούσια αποσπάσματα και παράγραφοι συλλέχθηκαν από:

ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΣΤΕΦΑΣ : Η χρήση του Μύθου στον Αλκμάνα: Παρθένειο του Λούβρου, Αλκμανικοί εξάμετροι στίχοι και κοσμογονικός πάπυρος

και

ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΕΛΕΝΑΣ Π. ΜΗΤΡΟΠΕΤΡΟΥ:
ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΕΩΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΚΟΣΜΟΓΟΝΙΕΣ, ΤΙΣ ΘΕΟΓΟΝΙΕΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΥΚΛΟ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΗ