Το πένθος της Περσεφόνης

Στο διάλογο Μένων ο Πλάτωνας, αναφερόμενος στον "καλόν καὶ ἀληθῆ λόγον" παραθέτει ένα πινδαρικό χωρίο περί του παλαιού πένθους της Περσεφόνης:‘οἷσιν δὲ Φερσεφόνα ποινὰν παλαιοῦ πένθεος’, (Μένων, 81 b).
Το πένθος της Περσεφόνης προκλήθηκε από τον άγριο θάνατο του γιού της Διόνυσου Ζαγρέα και εξαιτίας αυτού, οι θνητοί καλούνται να πληρώσουν την οφειλόμενη ποινή, την παραμονή δηλαδή της ψυχής τους στο σώμα και στον κόσμο των ζωντανών.
Σύμφωνα με την ορφική αντίληψη η λέξη ‘σῶμα’ σχετίζονταν ετυμολογικά με το ρήμα ‘σῴζω’:
‘δοκοῦσι μέντοι μοι μάλιστα θέσθαι οἱ ἀμφὶ Ὀρφέα τοῦτο τὸ ὄνομα, ὡς δίκην διδούσης τῆς ψυχῆς ὧνδὴ ἕνεκα δίδωσιν, τοῦτον δὲ περίβολον ἔχειν, ἵνα σῴζηται, δεσμωτηρίου εἰκόνα. εἶναι οὖν τῆς ψυχῆςτοῦτο, ὥσπερ αὐτὸ ὀνομάζεται, ἕως ἄν ἐκτείσῃ τὰ ὀφειλόμενα, [τὸ] ‘σῶμα’, καὶ οὐδὲν δεῖν παράγεινοὐδ’ ἕν γράμμα.’,
(Πλάτωνας, Κρατύλος, 400b-c).
Το σώμα, δηλαδή, διαφυλάσσει την ψυχή μέχρι να αποδώσει κάποιος τα όσα οφείλει. Η παραμονή της ψυχής του θνητού στο σώμα του παρουσιάζεται ως φυλάκιση (‘δεσμωτηρίου εἰκόνα’) και είναι η επιβαλλόμενη σε αυτόν ποινή (‘δίκην διδούσης τῆς ψυχῆς’). Προκειμένου, λοιπόν, κάποιος να απαλλαγεί από την ποινή αυτή (από τη φυλάκιση της ψυχής του στο σώμα), έπρεπε να εξοφλήσει το οφειλόμενο χρέος του.
Στα ορφικά ελάσματα εντοπίζεται η ιδέα της ποινής: (‘πο<ι>νὰν δ’ ἀνταπέ{ι}τε<ισ’> ἔργων ἕνεκα οὔτιδικα<ί>ων’), η οποία οφείλεται σε άδικα έργα, (στο σπαραγμό του Διονύσου), μέχρι να κριθεί από την Περσεφόνη ως επαρκώς εκτελεσμένη ή μη, προκειμένου η ψυχή του θνητού να αποθεωθεί, να απαλλαγεί δηλαδή από την παραμονή της στον κόσμο των ζωντανών μέσω του δυσβάσταχτου κύκλου των μετενσαρκώσεων, στον οποίο ήταν καταδικασμένη. (κύκλου/δ’ ἐξέπταν βαρυπενθέος ἀργαλέοιο, ἱμερτοῦ δ’ ἐπέβαν στεφά/νου ποσὶ καρπαλίμοισι.) ορφικό έλασμα Θουρίων Κάτω Ιταλίας, 4ος αι. π.Χ., Bernabé-Jiménez, L 9.
Επομένως, το χρέος του θνητού (‘τὰ ὀφειλόμενα’) σχετίζεται με το διαμελισμό του Διονύσου (‘ἄδικα ἔργα’), εξαιτίας του οποίου η ψυχή του ήταν καταδικασμένη να παραμένει στον βαρυπενθή και δυσβάστακτο κύκλο της ζωής μέχρι να κριθεί επαρκής η πληρωμή και να απαλλαγεί για πάντα από αυτόν: (κύκλου/δ’ἐξέπταν βαρυπενθέος ἀργαλέοιο’, Bernabé-Jiménez, L 9).
Λαμβάνοντας υπόψη τα προαναφερθέντα, συμπεραίνουμε ότι ο θάνατος για τους ορφικούς αποτελούσε τη μοναδική  διέξοδο  σωτηρίας και  απελευθέρωσης από έναν κόσμο ο οποίος θεωρούνταν  φυλακή.

Απόσπασμα από την ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ με θέμα: ‘ΟΡΦΙΚΑ - ΚΟΣΜΟΓΟΝΙΚΑ I: ΠΡΩΤΟΓΟΝΟΣ - ΦΑΝΗΣ - ΕΡΩΣ’ της Κτενά Γκόλφω-Παρασκευή