Ετυμολογία του ονόματος Ηρακλής και το παράδοξο της Ήρας

Αν και προστάτιδα των ηρώων η Ήρα στην ελληνική μυθολογία αντιτίθεται στον μεγαλύτερο ήρωα, τον Ηρακλή. Αυτό για τους μελετητές της μυθολογίας θεωρείται το παράδοξο της Ήρας.

Εντύπωση δημιουργούν οι πολλές μηχανορραφίες της θεάς Ήρας εναντίον του. Είναι η θεά Ήρα που κρύβεται πίσω από τον Ευρυσθέα, ο οποίος αναθέτει στον Ηρακλή τους άθλους. Έστειλε φίδια να τον πνίξουν στην παιδική του ηλικία, τα οποία όμως έπνιξε ο Ηρακλής, διότι τα χέρια του δεν ήταν δεμένα με φασκιές, όπως συνέβαινε ευρύτατα. Του επέβαλε την δουλεία στον βασιλιά των Μυκηνών Ευρυσθέα. Εναντίον του ανέθρεψε το λιοντάρι της Νεμέας και τη Λερναία Ύδρα και τελικά τον οδήγησε στη μανία με αποτέλεσμα να σκοτώσει τη γυναίκα του και τα παιδιά του στη Θήβα. 

Πώς ταιριάζουν όλα αυτά με την καθιερωμένη ετυμολόγηση του ονόματός του από τις λέξεις «Ήρα» και «κλέος», δηλαδή «δόξα της Ήρας», αποτελεί πρόβλημα. 

Ίσως λοιπόν στην περίπτωση αυτή να έχουμε μία μορφή παρετυμολογίας. Πάντως υπάρχουν πολλές απόπειρες ετυμολόγησης του ονόματος «Ηρακλής», γεγονός που αποδεικνύει ότι αποτελεί πράγματι πρόβλημα. 

Για να κατανοηθεί το παράδοξο αυτό πρέπει να πάμε πριν από την θεοποίηση της Ἥρας, όταν ήταν απλά *ἤρα. Το όνομα Ἡρακλῆς φαίνεται να σημαίνει «ξακουστός για την *ἤρα του», δηλαδή προϋπάρχει της θεοποίησης της Ἥρας. 

Οι άθλοι είναι το μέσον μέσα από το οποίο ο Ηρακλής επιδεικνύει την *ἤρα του, δηλαδή είναι το μέσο που κάνει τον ήρωα «ξακουστό για την *ἤρα του». Δηλαδή ένα ουσιαστικό που είχε την σημασία της ιδιότητας του ήρωα και τον ξεχώριζε από τους θνητούς. Ο ήρωας μπορούσε να ξεπεράσει καταστάσεις που οι θνητοί δεν μπορούσαν επειδή είχε *ἤρα (το σύνολο των αρετών που χαρακτηρίζουν τον ήρωα). Με τον καιρό, το σύνολο των αρετών που επιτρέπουν στον ήρωα να εκπληρώσει την αποστολή του προσωποποιήθηκε στην θεά Ἥρα, την προστάτιδα των ηρώων. 

Από νωρίς, το όνομα της Ήρας συνδέθηκε ετυμολογικά με τις λέξεις ώρα και ήρως. Μια από τις βασικές λειτουργίες της θεάς στην ελληνική μυθολογία είναι η προστασία των ηρώων όπως είπαμε παραπάνω. Η Ήρα προστατεύει τον Ιάσωνα και τους Αργοναύτες, όπως προστατεύει τους Αχαιούς στην Τροία, τους οποίους ο Όμηρος θεωρεί απογόνους της. Με άλλα λόγια, η Ήρα ήταν η γενέτειρα των Ηρώων, η δημιουργός των Ηρώων.
Γραπτή αλφαβητική μαρτυρία για τον Ηρακλή πρωιμότερη από την Ιλιάδα δεν υπάρχει. Υπάρχουν όμως τα δεδομένα της μυκηναϊκής συλλαβογραφικής γραφής. Συγκεκριμένα, στην Γραμμική Β΄ έχουν επισημανθεί τα ονόματα :
Di-wo (Ζευς, Διός),
A-ta-na (Αθηνά),
E-ra (Ήρα),
Po-se-da-o-ne (Ποσειδών),
Di-wo-nu-so (Διόνυσος),
E-ma-a (Ερμής),
A-pe-lo-ne (Απόλλων),
E-nu-wa-ri-jo (Ενυάλιος),
A-ke-u (Αλκεύς),
E-ko-to (Έκτωρ),
Ma-ka-wo (Μαχάων),
Po-ro-te-u (Πρωτεύς) και άλλα προσώπων και πόλεων και τόπων.

Ενδιαφέρον προκαλεί η πινακίδα της Κνωσού με στοιχεία KN Xd <305> 650που έχει σωθεί αποσπασματικά και στην οποία διακρίνονται τα συλλαβογράμματα ]-ra-ke-re-we[.
Κατά τον Καθηγητή της Μυκηναϊκής Φιλολογίας Ιωάννη Προμπονά, το πλήρες όνομα που αναγράφεται στην ανωτέρω πινακίδα είναι:
E - ] ra -ke - re - we [, το οποίο σε αλφαβητική γραφή είναι: Ἡ ] ρα - κλέ - Fης [.
Ο τελευταίος γλωσσικός τύπος με την αφαίρεση του δίγαμμα γίνεται: Ἡρακλέης και με την συναίρεση: Ἡρακλῆς.
Επομένως το όνομα «Ἡρακλῆς» ήταν γνωστό στους Μυκηναίους.  Η λέξη ἥρως μπορεί να ιδωθεί σαν παράγωγο του ουσιαστικού *ἥρα: ἥρα-ος > ἥρως ύστερα από συνίζηση όπως *twawos > σάος;> σῶς και *dhawos > θαός > θώς.
Οι γλωσσολόγοι ανάγουν τις λέξεις Ἥρα και ἤρως στην ΙΕ ρίζα *yeh1- ~ *yē- «δύναμη, ικανότητα πράξεως» με το αρκτικό ημιφωνικό *y να τρέπεται κανονικά στην ελληνική σε δασεία ( *yeh1r-> *yoh1r- > *yōr- > hōra ~ ὤρα και *yeh1kwr. > hēpar ~ ἧπαρ).

Ο Ηρακλής είναι ο Πρώτος των Ελλήνων Ηρώων.
Είναι η πρώτη αρχή, η πρώτη ουσία , το πρώτο κύτταρο στην δημιουργία του ελληνικού φωτός.
Ο Πρωτεύς.
Οι άθλοι του είναι ο μόνος οδηγός του θνητού προς την θέωση.
Είναι η πορεία προς τα Ηλύσια πεδία και η κατάκτηση τους.
Η Ηράκλειοι άθλοι είναι όλη η ιστορία του έθνους μας.
Είναι ο ΔΡΟΜΟΣ.
Ο μοναδικός, ο μοναχικός, ο πιο δυνατός.
Ηρακλής μπορεί να σημαίνει της Ήρας το κλέος, μπορεί και όχι, όμως η μόνη λέξη που σίγουρα έρχεται στο μυαλό μας ακούγοντας το όνομα είναι ΔΥΝΑΜΗ.
Αυτό είναι η Ελλάδα.
ΔΥΝΑΜΗ
Είθε να θυμηθούμε την καταγωγή μας και να αθληθούμε ως άλλοι Ηρακλείδες στις ελληνικές αρετές.
Είθε να αποθεωθεί ξανά το φως το ελληνικό και να κατοικήσει, όπως ο Ηρακλής μαζί με τους θεούς.

* Έρευνα και συλλογή πληροφοριών από διάφορες πηγές Γιώβη Βασιλική.