Ο ΖΕΥΣ ΩΣ ΘΕΟΣ ΤΟΥ ΚΑΙΡΟΥ

Ο Ζευς, πατέρας θεών και θνητών, είναι ο δημιουργός της ημέρας, των εποχών και των καιρικών φαινομένων. Σε ολόκληρο τον αρχαίο ελληνικό χώρο λατρευόταν ως Ακραίος σε κορυφές βουνών, από όπου οι άνθρωποι πίστευαν πως έλεγχε τα καιρικά φαινόμενα, δημιουργούσε τα σύννεφα που έφερναν τη βροχή και τη νοτιά, απαραίτητα στοιχεία για την καρποφορία της γης. Παράλληλα όμως έστελνε και το χαλάζι και τη βροχή με τις καταστροφικές τους συνέπειες.Τα παρακάτω προσωνύμια του Διός κυρίως αφορούν αρχαιολογικές ανασκαφές στην Μακεδονία και την Θεσσαλία όπου λατρευόταν ως θεός του καιρού συν τοις άλλοις.
Ας πάμε μάθουμε.

ΖΕΥΣ ΝΟΤΙΟΣ
Στην Κραννώνα ο Ζευς λατρευόταν ως Νότιος σύμφωνα με ενεπίγραφη στήλη που βρέθηκε κοντά στην ακρόπολη.
Πιθανόν εκεί κοντά να βρισκόταν και το ιερό του θεού.
Ο Ζευς Νότιος έστελνε στη γη τη νοτιά, δηλαδή τη δροσιά και τις ανοιξιάτικες νότιες βροχές, που ήταν απαραίτητες για την ανάπτυξη της βλάστησης.
Ο Αντίγονος ο Καρύστιος περιγράφει ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον έθιμο των κατοίκων της Κραννώνας, το οποίο αποτελούσε μια μαγική τελετουργία για πρόκληση βροχής (βροχομαγεία) μετά από ανομβρία.
ΖΕΥΣ ΑΚΡΑΙΟΣ
Ο Ζευς ως Ακραίος λατρευόταν σε κορυφές βουνών από όπου έλεγχε τα καιρικά φαινόμενα και σε αυτόν απευθύνονταν οι πιστοί για να ζητήσουν βροχή σε περιόδους μεγάλης ανομβρίας.
Από τον 5ο αι. π.Χ. μαρτυρείται η λατρεία του σε ιερό στην κορυφή Πλιασίδι του Πηλίου.
Στην ίδια θέση λατρευόταν ο Κένταυρος Χείρων και παλαιότερα ο Πηλέας, υπάρχει δηλαδή μια διαδοχή της λατρείας.
Σύμφωνα με τον Ηρακλείδη κάθε χρόνο οι Μάγνητες διοργάνωναν πομπή προς το ιερό του Ακραίου Διός κατά την εμφάνιση του αστερισμού του Κυνός.
Ο Ηρακλείδης μας πληροφορεί πως στην πομπή συμμετείχαν επιφανείς νέοι πολίτες που φορούσαν προβιές ζώων (κριαριών ή προβάτων) που είχαν πρόσφατα σφαχτεί.
Η προβιά του κριαριού είχε τη μαγική δύναμη να εφελκύει την βροχή. Επιπλέον, το κριάρι θεωρείται ιερό ζώο του Διός καθώς και μια από τις θηριομορφικές του επιφάνειες.
Η λατρεία του Διός Ακραίου ήταν γνωστή και στους Γόμφους, όπου απεικονίζεται σε νομίσματα καθισμένος σε βράχο και κρατώντας σκήπτρο.
ΖΕΥΣ ΦΕΡΦΕΡΕΤΑΣ
Στο Συκύριον της Πελασγιώτιδος ο Ζευς λατρευόταν με το επίθετο Φερφερέτας. Πρόκειται για διαλεκτικό τύπο του γνωστού από την Μακεδονία Διός Υπερβερέτα. Πρόκειται για τη λατρεία του Διός ως νεφεληγερέτου, ὑψινεφοῦς, ύπερφέροντος, όρσινεφοῦς ή του θεού που ὑπερφέρεται, μεταφέρεται στα ύψη από αετό.
Η λατρεία του διαδόθηκε στη Θεσσαλία από τη Μακεδονία, όπου μαρτυρείται και ο μήνας Υπερβερεταίος (15 Σεπτεμβρίου-15 Οκτωβρίου), στο τέλος του οποίου εορτάζονταν τα Υπερβερεταία. Τα Υπερβερεταία εορτάζονταν στο τέλος του Υπερβερεταίου μήνα, όταν ξεκινούσαν οι πρώτες καταιγίδες που ήταν αναγκαίες για τις καλλιέργειες, οπότε η γιορτή θα είχε γεωργικό χαρακτήρα.
Τον Υπερβερεταίο ακολουθούσε ο μήνας Δίος, κατά τον οποίο λατρευόταν ο Ζευς ως Ύψιστος που έστελνε τις βροχές για την έναρξη της σποράς.
ΖΕΥΣ ΟΛΥΜΠΙΟΣ
Ο Ζευς Ολύμπιος, ο ύψιστος θεός των Μακεδόνων, λατρευόταν στη Φάρσαλο, όπως δείχνει μια μνημειακή μαρμάρινη αναθηματική στήλη (αρχές 4ου αι. π.Χ.) που αποτελεί πιθανόν ανάθημα του γνωστού Φαρσάλιου πολιτικού Πολύχαρμου, γιου του Αγάθωνα, καθώς επίσης και στη Μητρόπολη, όπως μαρτυρεί μια μαρμάρινη αδημοσίευτη ενεπίγραφη στήλη των ρωμαϊκών χρόνων που αφιέρωσε η πόλη στο θεό.
Ο Ζευς Ολύμπιος ήταν ο επίσημος θεός του κράτους των Μακεδόνων. Τα σημαντικότερα κέντρα λατρείας του Διός Ολυμπίου στη Μακεδονία ήταν το ιερό του στην κορυφή Αγ. Αντώνιος του Ολύμπου, όπου υπήρχε οργανωμένη λατρεία από τον 3ο αι. π.Χ. έως τον 5ο αι. μ.Χ., και το ιερό του στο Δίον, όπου γιορτάζονταν τα Ολύμπια τα οποία διαρκούσαν εννέα μέρες.
Ο Ζευς Ολύμπιος ήταν ο επίσημος θεός του κράτους των Μακεδόνων.
Εκτός από τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία ο Ζευς Ολύμπιος λατρευόταν επίσης στην Αθήνα, στην Ολυμπία, στη Ρόδο, στη Χίο, στην Έφεσο, στην Κύπρο, στη Λυκία, στη Συρία κ.α.
ΖΕΥΣ ΥΨΙΣΤΟΣ
Στους Γόννους και στην Άζωρο της Περραιβίας καθώς και στην Πύρασο-Δημήτριον της Αχαΐας Φθιώτιδος ο Ζευς συναντάται ως Ύψιστος κατά τον 2ο αι. π.Χ.-1ο αι. μ.Χ.
Η λατρεία του Διός Υψίστου ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη σε πολλά μέρη της Μακεδονίας (Δίον, Κοζάνη, Έδεσσα, Θεσσαλονίκη, Βέροια, Πύδνα), όπως δείχνουν οι αναθηματικές επιγραφές και τα άλλα αναθηματικά μνημεία της λατρείας του.
Στις επιγραφές αναφέρονται λατρευτικές ομάδες (θρησκευτικοί θίασοι ή συνοδοί), που αποτελούνταν από ένα περιορισμένο αριθμό μελών.
Στις ομάδες συμμετείχαν απελεύθεροι και δούλοι, ανάμεσα τους και γυναίκες. Είναι γνωστοί συγκεκριμένοι θρησκευτικοί τίτλοι: ἱερεύς, ἀρχισυνάγωγος, διάκονοι, λογιστής, προστάτης, γραμματεύς, ἐπιμεληταί και κριτής.
Ένας από τους βασικούς σκοπούς των θρησκευτικών ομάδων ήταν η λατρεία του Διός Υψίστου για την πρόκληση βροχής, που θα βοηθούσε στην εξασφάλιση της καρποφορίας.
Η λατρεία του στόχευε επίσης και στον εξευμενισμό του θεού για την αποτροπή των χαλαζοπτώσεων, που προκαλούσαν καταστροφές στις γεωργικές καλλιέργειες. Σε αναθηματικές επιγραφές στον Δία Ύψιστο συναντώνται συχνά οι εκφράσεις «υπέρ του...» και «υπέρ της σωτηρίας του...» και απεικονίζεται συχνά ο αετός.
ΖΕΥΣ ΚΕΡΑΥΝΙΟΣ
Ο Ζευς λατρευόταν ως Κεραύνιος στο Πύθιο, από όπου προέρχεται ανάγλυφη αναθηματική στήλη που απεικονίζει το θεό όρθιο, σε έντονο διασκελισμό, κραδαίνοντας με το δεξί χέρι τον κεραυνό, ενώ στο αριστερό, που είναι τεντωμένο μπροστά, κάθεται ο αετός. Στον ίδιο τύπο αποδίδεται ο Ζευς σε νόμισμα από τη γειτονική Ολοσσώνα.
ΖΕΥΣ ΚΑΤΑΙΒΑΤΗΣ
Ο Ζευς ως θεός του κεραυνού λατρευόταν με το επίθετο Καταιβάτης «παρὰ τὸ καταβιβάζειν τοὺς κεραυνούς» ή αυτός που κατεβαίνει-εμφανίζεται ανάμεσα σε βροντές και αστραπές.
Από το ιερό του στο Πύθιο, που βρισκόταν 2 χλμ. νότια της πόλης, στη θέση Τοπόλιανη, προήλθε αναθηματική στήλη.
Το ιερό είχε πηγή νερού και δάσος δρυών, από το οποίο σήμερα σώζεται ένα δέντρο που έχει δεχτεί ριπές κεραυνών.
Με την ίδια προσωνυμία λατρευόταν και στην Πέλιννα.
Οι κεραυνωθέντες (ἐνηλύσιοι ή διόβλητοι) θάπτονταν στο σημείο όπου είχαν σκοτωθεί και συχνά ο θάνατος από τον κεραυνό αντιμετωπιζόταν ως ευθανασία, μέσο αφηρωισμού ή και τιμωρίας.
Όταν οι άνθρωποι επιζούσαν μετά το χτύπημα του κεραυνού, λάτρευαν το Δία ως Σωτήρα. Τα σημεία που δέχονταν το χτύπημα του κεραυνού (ἐνηλύσια) θεωρούνταν κατοικία του θεού και γι' αυτό ήταν άβατα και συχνά εκεί ιδρυόταν ιερό του Διός Καταιβάτη, καθώς η ριπή του κεραυνού αντιμετωπιζόταν ως επιφάνεια του θεού.
Σύμφωνα με μια άλλη άποψη η κάθοδος του Διός Καταιβάτη δεν συνδεόταν με τους κεραυνούς, αλλά ο θεός κατέβαινε στη γη για να τιμωρήσει ή να βοηθήσει τους ανθρώπους. Σύμφωνα με μια διαφορετική ερμηνεία ο Καταιβάτης ήταν μια θεότητα που ζούσε στα βάθη της γης και αργότερα ταυτίστηκε με το Δία.
Λατρεία του Διός Καταιβάτη υπήρχε στην Ολυμπία, στην Πάρο, στη Μήλο, στη Θάσο, στη Μίλητο και στην Αθήνα.
Το συγκεκριμένο προσωνύμιο υιοθέτησε και ο Δημήτριος Πολιορκητής, όταν έφτασε στην Αθήνα.

ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ, ΙΕΡΑ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ ΔΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΣΕΙΔΩΝΟΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ