Τα Ηράκλεια εν Κυνοσάργει ήταν εορταστική εκδήλωση στην αρχαία Αθήνα και έπαιρναν μέρος στην περιοχή Κυνόσαργες του δήμου Διομείας μεταξύ Λυκαβηττού και Ιλισού.. Διοργανώνονταν τον μήνα Μεταγειτνιώνα, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στον Μεταγείτνιο Απόλλωνα και αντιστοιχούσε στο χρονικό διάστημα 24 Ιουλίου-22 Αυγούστου.
Η παράδοση για το πως ξεκίνησαν τα Ηράκλεια εν Κυνοσάργει έχει ως εξής.
Στο σπίτι του Κολλυτού είχε φιλοξενηθεί ο Ηρακλής, ο οποίος συνδέθηκε με στενή φιλία με τον γιο του, τον Δίομο. Όταν ο Ηρακλής κατατάχτηκε μεταξύ των Θεών, ο Δίομος ετοίμασε γι’ αυτόν θυσία, αλλά μια άσπρη σκύλα άρπαξε τους μηρούς του θυσίου ζώου από το βωμό. Ο Δίομος κυνήγησε την σκύλα κι αυτή, μετά από κάποια απόσταση, αυτή άφησε τρομαγμένη το «λάφυρό» της και τράπηκε σε φυγή.
Ο Δίομος τρόμαξε και πήγε στο Μαντείο των Δελφών για χρησμό. Ο χρησμός του είπε, να ιδρύσει νέο ιερό και βωμό του Ηρακλή στο σημείο όπου η άσπρη σκύλα απέθεσε το αρπαγμένο σφάγιο. Έτσι και έγινε και μαζί με το καινούριο ιερό ίδρυσε και τον δήμο Διομείας. Το μέρος από τότε ονομάζεται Κυνόσαργες, πιθανόν από το ουσιαστικό κύων και το επίθετο αργός (λευκός) ή κατά μία άλλη εκδοχή από το «κυνός άργος», δηλαδή «εκεί που σταμάτησε, στάθμευσε, βράδυνε ο σκύλος», τα εγκατέλειψε. Εδώ υπήρχαν και βωμός της Ήβης (γυναίκα του Ηρακλή και κόρη του Διός), καθώς και της Αλκμήνης και του Ιόλαου.
Κατά μία άλλη εκδοχή όμως δεν ήταν ο Δίοδος ιδρυτής των Κυνόσαργων αλλά απλοί Αθηναίοι πρόσφεραν θυσία στον Ηρακλή στους οποίους συνέβηκε το ίδιο γεγονός ,η αρπαγή του σφάγιου από την σκύλα και αφότου συμβουλεύτηκαν το Μαντείο, ίδρυσαν το ιερό με το όνομα Κυνόσαργες όπου λέγεται ότι ετυμολογικά δόθηκε αυτό το όνομα από την ράτσα του σκύλου Άργος+κύνας.
Το Κυνόσαργες, έγινε Γυµνάσιο για τους νόθους, δηλαδή τους µη γνήσιους (από πατέρα και µητέρα) νεαρούς Αθηναίους. Οι νόθοι δεν έπαιρναν αθηναϊκή υπηκοότητα διότι είχαν γεννηθεί από µητέρα σκλάβα, ή ξένη, ή πόρνη. Νόθοι ήταν επίσης και όσοι είχαν γεννηθεί από Αθηναίους γονείς οι οποίοι δεν ήταν νόµιµα παντρεµένοι.
Το Κυνόσαργες διέθετε μάλιστα ένα από τα τρία μεγαλύτερα και σημαντικότερα γυμνάσια της Αθήνας στην αρχαιότητα, μαζί με την Ακαδημία Πλάτωνος και το Λύκειο. Το Κυνόσαργες βρισκόταν εκτός των τειχών της πόλης προς νότο του Ναού του Ολυμπίου Διός, στην αριστερή όχθη του Ιλισού ποταμού όπου και η σημερινή συνοικία του Κυνοσάργους. Εκεί λέγεται πως δίδασκε ο μαθητής του Σωκράτη, Αντισθένης που υπήρξε ιδρυτής της φιλοσοφικής σχολής των κυνικών. Ο όρος ‘Κυνικός’, κατά μία εκδοχή, σύµφωνα µε τις πηγές, προέρχεται από το Κυνόσαργες.
Αξίζει να σηµειώσουµε ότι εκεί γυμναζόταν και ο Θεμιστοκλής, νόθος λόγω της αλλοδαπής, Θρακικής ή Καρικής καταγωγής, μητέρας του. Λέγεται ότι ο Θεμιστοκλής κατέβαλε πολλές προσπάθειες για να πείσει τους γνήσιους παίδες Αθηναίους να τον ακολουθήσουν στο Κυνόσαργες για να εξαλειφθεί αυτή η διάκριση. Τούτο όμως δεν φαίνεται να το κατόρθωσε αφού στα χρόνια του Πλουτάρχου υπήρχε ακόμη η διάκριση αυτή.
Μέχρι εδώ, στο Ηράκλειο του Κυνοσάργους, είχε φτάσει ο αθηναϊκός στρατός μετά τη μάχη του Μαραθώνα και τους διέκριναν οι Πέρσες από τα ανοιχτά του παλαιού Φαλήρου από όπου οι νοτιοανατολικοί του Ολυμπίου λόφοι είναι ορατοί.
Εξάλλου, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, κοντά στο Κυνόσαργες, στην αριστερή όχθη του Ιλισού, είχε ταφεί ο ρήτορας Ισοκράτης.
Οι ιερείς του ναού λέγονταν «παράσιτοι», δηλαδή «σύντροφοι στο τραπέζι». Οι παράσιτοι ήταν νόθοι νέοι ή τα παιδιά νόθων, και εκλέγονταν αναγκαστικά, ενώ η θητεία τους ήταν υποχρεωτική, αφού η τυχόν άρνηση της θητείας κατέληγε στο δικαστήριο για τον άτυχο νέο όπως μας μεταφέρει ο Αθήναιος. Αυτό καταγράφει μια επιγραφή που σώζεται στον ναό του Ηρακλή στο Κυνόσαργες και χρονολογείται από την εποχή του Αλκιβιάδη.
Ανάμεσα στις υποχρεώσεις των παρασίτων καταγράφεται η είσπραξη του φόρου σίτου και άρτου, καθώς και η μεταφορά τους στην αποθήκη φύλαξης, το λεγόμενο παρασιτήριο. Επίσης η είσπραξη του φόρου ζώων που προορίζονταν για θυσία. Κάθε παράσιτος είχε υπό την επίβλεψή του μια ορισμένη περιοχή που έπρεπε να διαχειρίζεται. Η είσπραξη του φόρου δεν ήταν εύκολη υπόθεση, και πολλές φορές κινδύνευαν οι παράσιτοι.
Οι παράσιτοι, αν και νόθοι ήταν αξιοσέβαστοι στην εποχή τους, αφού και ο ίδιος ο Ηρακλής ήταν γόνος του μεταμορφωμένου Δία με την Αλκμήνη. Μια επιγραφή στην κολόνα του ναού των Διόσκουρων έλεγε, ότι οι παράσιτοι έπρεπε να αμείβονται με το εν τρίτο των δύο βοδιών που θυσιάζονταν στον Κάστορα και τον Πολυδεύκη. Η αμοιβή αυτή γινόταν με την σειρά της θυσία στον ναό του Ηρακλή, και ήταν τροφή για τους παράσιτους, οι οποίοι ήταν «σύντροφοι με τον Ηρακλή στο τραπέζι του» και εκπροσωπούσαν με την παρουσία τους όλους τους κατοίκους της περιοχής.
Στις αρχαίες ελληνικές και ρωμαϊκές κωμωδίες τους παράσιτους τους παρίσταναν να φέρουν εν είδη διακριτικού ένα μπουκαλάκι λάδι κρεμασμένο στην ζώνη, ως ένδειξη των αθλημάτων της πάλης, αλλά και του επάθλου των νικητών στα Παναθήναια. Τους αναφέρει και ο Αριστοφάνης στη «Διομειαλάξοντες» κωμωδία του.Με την πάροδο του χρόνου γίνανε και άλλοι βωμοί στην περιοχή αυτή και οι κάτοικοι της περιοχής άρχισαν να αναπτύσσουν μια ιδιότροπη κουλτούρα, αφού σύμφωνα με τον μύθο ο Ηρακλής ήταν φημισμένος για την καλοφαγία και την ευθυμία του όταν ζούσε και έτσι το φαγοπότι και το γλέντι των παρασίτων είχε τον απώτερο σκοπό να τον ξαναζωντανέψει.
Αξίζει να σηµειώσουµε ότι εκεί γυμναζόταν και ο Θεμιστοκλής, νόθος λόγω της αλλοδαπής, Θρακικής ή Καρικής καταγωγής, μητέρας του. Λέγεται ότι ο Θεμιστοκλής κατέβαλε πολλές προσπάθειες για να πείσει τους γνήσιους παίδες Αθηναίους να τον ακολουθήσουν στο Κυνόσαργες για να εξαλειφθεί αυτή η διάκριση. Τούτο όμως δεν φαίνεται να το κατόρθωσε αφού στα χρόνια του Πλουτάρχου υπήρχε ακόμη η διάκριση αυτή.
Μέχρι εδώ, στο Ηράκλειο του Κυνοσάργους, είχε φτάσει ο αθηναϊκός στρατός μετά τη μάχη του Μαραθώνα και τους διέκριναν οι Πέρσες από τα ανοιχτά του παλαιού Φαλήρου από όπου οι νοτιοανατολικοί του Ολυμπίου λόφοι είναι ορατοί.
Εξάλλου, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, κοντά στο Κυνόσαργες, στην αριστερή όχθη του Ιλισού, είχε ταφεί ο ρήτορας Ισοκράτης.
Οι ιερείς του ναού λέγονταν «παράσιτοι», δηλαδή «σύντροφοι στο τραπέζι». Οι παράσιτοι ήταν νόθοι νέοι ή τα παιδιά νόθων, και εκλέγονταν αναγκαστικά, ενώ η θητεία τους ήταν υποχρεωτική, αφού η τυχόν άρνηση της θητείας κατέληγε στο δικαστήριο για τον άτυχο νέο όπως μας μεταφέρει ο Αθήναιος. Αυτό καταγράφει μια επιγραφή που σώζεται στον ναό του Ηρακλή στο Κυνόσαργες και χρονολογείται από την εποχή του Αλκιβιάδη.
Ανάμεσα στις υποχρεώσεις των παρασίτων καταγράφεται η είσπραξη του φόρου σίτου και άρτου, καθώς και η μεταφορά τους στην αποθήκη φύλαξης, το λεγόμενο παρασιτήριο. Επίσης η είσπραξη του φόρου ζώων που προορίζονταν για θυσία. Κάθε παράσιτος είχε υπό την επίβλεψή του μια ορισμένη περιοχή που έπρεπε να διαχειρίζεται. Η είσπραξη του φόρου δεν ήταν εύκολη υπόθεση, και πολλές φορές κινδύνευαν οι παράσιτοι.
Οι παράσιτοι, αν και νόθοι ήταν αξιοσέβαστοι στην εποχή τους, αφού και ο ίδιος ο Ηρακλής ήταν γόνος του μεταμορφωμένου Δία με την Αλκμήνη. Μια επιγραφή στην κολόνα του ναού των Διόσκουρων έλεγε, ότι οι παράσιτοι έπρεπε να αμείβονται με το εν τρίτο των δύο βοδιών που θυσιάζονταν στον Κάστορα και τον Πολυδεύκη. Η αμοιβή αυτή γινόταν με την σειρά της θυσία στον ναό του Ηρακλή, και ήταν τροφή για τους παράσιτους, οι οποίοι ήταν «σύντροφοι με τον Ηρακλή στο τραπέζι του» και εκπροσωπούσαν με την παρουσία τους όλους τους κατοίκους της περιοχής.
Στις αρχαίες ελληνικές και ρωμαϊκές κωμωδίες τους παράσιτους τους παρίσταναν να φέρουν εν είδη διακριτικού ένα μπουκαλάκι λάδι κρεμασμένο στην ζώνη, ως ένδειξη των αθλημάτων της πάλης, αλλά και του επάθλου των νικητών στα Παναθήναια. Τους αναφέρει και ο Αριστοφάνης στη «Διομειαλάξοντες» κωμωδία του.Με την πάροδο του χρόνου γίνανε και άλλοι βωμοί στην περιοχή αυτή και οι κάτοικοι της περιοχής άρχισαν να αναπτύσσουν μια ιδιότροπη κουλτούρα, αφού σύμφωνα με τον μύθο ο Ηρακλής ήταν φημισμένος για την καλοφαγία και την ευθυμία του όταν ζούσε και έτσι το φαγοπότι και το γλέντι των παρασίτων είχε τον απώτερο σκοπό να τον ξαναζωντανέψει.
Κάνανε και γυμναστικές ασκήσεις, στο περίφημο γυμναστήριο του Κυνοσάργους. Λάτρευαν επίσης και τον Απόλλωνα, επειδή ήταν ο θεϊκός φίλος και συναθλητής του Ηρακλή. Η γιορτή των Ηράκλειων ήταν λοιπόν ένα εύθυμο και γλεντζέδικο έθιμο που συνδύαζε την λατρεία του ημίθεου Ηρακλή, του θεού Απόλλωνα, του Δία και της Αθηνάς με γερό φαγοπότι και θεαματικές αθλητικές επιδόσεις, ισάξιες των άθλων του ημίθεου ήρωα. Είχε μεγάλη δημοτικότητα. Οι Αθηναίοι, που θεωρούσαν την λατρεία του Ηρακλή ξενική τους ονόμαζαν «θιασώτες», δηλαδή λάτρες άλλων θεών. Ο Ηγήσανδρος μας αναφέρει, ότι ο Φίλιππος που αγαπούσε το καλό χιούμορ, έστειλε έναν δικό του, και έναντι πληρωμής ενός ταλάντου κατέγραψε τα αστεία που έλεγαν και τα έκανε συλλογή ανεκδότων.
Φημισμένο ήταν και το άλσος που περιέβαλλε το Γυμνάσιο αυτό. Ευρήματα που ενισχύουν την ύπαρξη του Κυνοσάργους στο σημερινό Νέο Κόσμο, βρέθηκαν κατά τη διάρκεια εργασιών σε οικόπεδο πίσω από τον Άγιο Παντελεήμονα Ιλισού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου