Με την ονομασία Εφέσια γράμματα φέρονται στην αρχαιολογία κάποιες συλλαβές ή λέξεις που οι περισσότερες εξ αυτών αν και κρίνονται ακατανόητες εντούτοις στην αρχαιότητα θεωρούνταν ιερές και μάλιστα με χαρακτήρα περισσότερο μαγικό. Τι ήταν όμως τα Εφέσια γράμματα και πως επικράτησε αυτή η ονομασία;
Νεότεροι ερευνητές προσπάθησαν να δώσουν διάφορες ερμηνείες με διάφορους και ποικίλους τρόπους, χωρίς όμως να βρεθεί μια αξιόλογη ερμηνεία. Οι συλλαβές αυτές ή λέξεις βρέθηκαν χαραγμένες στο βάθρο του μεγάλου αγάλματος της Θεάς Αρτέμιδος της Εφεσίας που φυλασσόταν εντός του ομώνυμου ναού στην Έφεσο εξ ου και η ονομασία τους. Η Άρτεμις Εφεσία είναι η κύρια θεότητα της πόλης της Εφέσου, στεγαζόμενη στο περίφημο ιερό της, το Αρτεμίσιο. Το άγαλμα της Εφεσίας Αρτέμιδος ήταν το πιο λαμπρό λατρευτικό άγαλμα στην Ανατολική Μεσόγειο κατά την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο. Σώζονται περίπου 100 ολόγλυφα ή ανάγλυφα αντίγραφά του, πολυάριθμες απεικονίσεις σε νομίσματα και άλλες τόσες αναφορές στις αρχαίες πηγές. Ωστόσο, η μορφή του πρωτότυπου αρχαϊκού αγάλματος, που σύμφωνα με την παράδοση φιλοτέχνησε ο διάσημος γλύπτης Ένδοιος στα μέσα του 6ου αι. π.χ., είναι πολύ λίγο γνωστή. Τα αγάλματα της Αρτέμιδος Εφεσίας αναπαριστάνουν τη θεά να φοράει ένδυμα πλούσια διακοσμημένο με παραστάσεις ταύρων, γρυπών, σφιγγών, σειρήνων, ελαφιών, λεόντων και μελισσών, σαφής και αναμφισβήτητη αναφορά στην Πότνια Θηρών», φορά ζώνη και υποδήματα, πάνω στα οποία είχαν καταγραφεί τα περίφημα Εφέσια γράμματα. Η αναγραφή τους στο άγαλμα της Αρτέμιδος Εφεσίας παραδίδεται από τον Παυσανία το Γραμματικό (απόσπ. 185, όπως τον παραθέτει ο Ευστάθ., Σχ. Ομ., Οδ. 19.247).
Η λατρεία της Αρτέμιδος περιέχει προελληνικά στοιχεία, τα οποία κατά κύριο λόγο σχετίζονται με την ιδιότητα της θεάς ως Μεγάλης Θεάς με ιαματικές ιδιότητες. Αναμφίβολη τέλος είναι η σχέση της θεάς με τη γονιμότητα, όπως προκύπτει και από την εμφάνιση του λατρευτικού αγάλματος με τους πολυάριθμους «μαστούς», με όποιον τρόπο και αν τους ερμηνεύσουμε. Η σχέση αυτή της θεάς με την γονιμότητα επέτεινε και την ταύτισή της με την Ίσιδα στα Ρωμαϊκά χρόνια. Από το άγαλμα κρέμονταν επίσης νήματα μαλλιού, γεγονός που συνδέεται τόσο με τη γυναικεία φύση όσο και με προελληνικές αντιλήψεις περί γονιμότητας. Πάντως, η λατρεία σχετιζόταν κατά κύριο λόγο με τους νέους, καθώς απαγορευόταν η παρουσία παντρεμένων γυναικών στο ιερό, ενώ και οι νέοι της πόλης είχαν ρόλο στη διοργάνωση συμποσίων.
Οι μαστοί της θεάς έχουν ερμηνευθεί ποικιλοτρόπως. Η απουσία θηλών οδήγησε σε μια σειρά από ταυτίσεις (αυγά, σταφύλια, βελανίδια), καμία από τις οποίες δεν είναι πειστική. Πιο πρόσφατη είναι η θεωρία του Seiterle, ο οποίος ταύτισε τους «μαστούς» με όρχεις θυσιασμένων ταύρων, θεωρία που σε γενικές γραμμές έγινε δεκτή ευνοϊκά. Βασικό πρόβλημα της θεωρίας αυτής είναι η απουσία ενδείξεων για θυσίες ταύρων. Αντίθετα, ο Bammer υποστήριξε, με βάση ευρήματα κεχριμπαρένιων αναθημάτων, την παλαιότερη άποψη, ότι πρόκειται για μαστούς, ενώ η Morris συνέδεσε το σχήμα με δερμάτινα πουγκιά που ανάγονται σε χετιτικά λατρευτικά πρότυπα. Ο χαρακτήρας αυτός διατηρήθηκε και κατά την ιστορική περίοδο, ενώ από τον 3ο αι. π.χ. εμπλουτίστηκε και με μυστικιστικές προεκτάσεις.
Διατυπώθηκε η άποψη ότι το επίθετο Εφέσια δεν είχε αρχικά συνδέεται με την Έφεσο, αλλά προήλθε από το ρήμα «ἐφίημι» που σημαίνει «απελευθερώνω, χαλαρώνω, υποχωρώ, παραδίδομαι, επιτρέπω» ή την Βαβυλωνιακή «epêšu» που ερμηνεύεται ως «μαγέψει». Φαίνονται να έχουν πραγματικά μια φρυγική ή κρητική καταγωγή, και να συνδέθηκαν αργότερα με την Εφεσία Αρτέμιδα και στη συνέχεια μεταδόθηκαν σε όλες σχεδόν τις ελληνικές πόλεις.
Κάποιοι λένε πως είναι τα Ιερά Ονόματα των Ιδαίων Δακτύλων και πως κατάγονται από τη Φρυγία. Αν θα θέλαμε να δώσουμε έναν ορισμό, επρόκειτο για μια σειρά λέξεων που φαίνεται εκ πρώτης όψεως να μην έχουν νόημα - που χρησιμοποιήθηκε προφορικά και γραπτώς για σκοπούς τόσο αποτροπιασμού του κακού όσο και της σωτηρίας. Ήταν τα πιο διάσημα λόγια της δύναμης, από τα πιο διάσημα ξόρκια της αρχαιότητας και χρησιμοποιήθηκαν σε μια ποικιλία από μαγικές εφαρμογές. Ήδη γνωστά από τα μέσα του 4ου αιώνα π.χ. Ο Παυσανίας ο Γραμματικός μας αφηγείται πως ήταν ότι χαραγμένο στα πόδια, τη μέση και το στέμμα της Αρτέμιδος.
Τα Εφέσια γράμματα είναι έξι στον αριθμό και γνώρισαν ευρύτατη διάδοση στον ελληνιστικό και το ρωμαϊκό κόσμο και είναι τα εξής:
ἄσκιον, κατάσκιον, λύξ, τετράξ, δαμναμενεὐς και αἴσια ή αἴσιον.
Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση τα Εφέσια γράμματα παρείχαν προστασία στους φέροντες αυτά κυρίως από νόσους ή άλλα κακά. Σύμφωνα πάντα με τους ιστορικούς ερευνητές χαράσσονταν σε ξύλινες πινακίδες ή σε τεμάχια δέρματος τα οποία οι ιερείς τα κρεμούσαν στα πολυπληθή στήθη της Αρτέμιδος απ΄ όπου οι πιστοί στη συνέχεια παραλάμβαναν υπό μορφή σύγχρονου φυλαχτού και το φορούσαν συνήθως γύρω από το λαιμό. Μαρτυρείται επίσης ότι πολλοί ήταν οι διάφοροι μάντεις και ψευδοπροφήτες και διάφοροι αγύρτες που κατά την αρχαιότητα εκμεταλλεύονταν την ευπιστία των αφελών εξορκίζοντας αυτούς με τα παραπάνω εφέσια γράμματα, ή ακόμα και με άλλες λέξεις, πουλώντας και διάφορα περίαπτα δήθεν προερχόμενα από τον ναό της Αρτέμιδος της Εφεσίας. Το δε εμπόριο επ΄ αυτού φέρεται να είχε ιδιαίτερη εξάπλωση καθιστώντας έτσι την ίδια την πόλη της Εφέσου "κέντρο μαγείας" της αρχαιότητας. Ο δε περιηγητής Παυσανίας σημειώνει ότι αυτά τα περίαπτα που πωλούνταν στη περιοχή χρησιμοποιούνταν από πολύ παλαιότερα σχετιζόμενα πάντα με την πολιούχο θεά. Ακόμα δε και ο κωμικός ποιητής Μένανδρος κάνει χρήση των λέξεων αυτών αποκαλώντας τα μάλιστα "Εφέσια αλεξιφάρμακα" Μια προσευχή-ευχή αποτροπής του κακού. Αυτές τις λέξεις τις κεντούσαν άλλοτε σε ζώνες ή στο εσωτερικό ρούχων, κρυφά να μη φαίνονται, είτε τις χάραζαν σε δέρμα και το κρεμούσαν στο λαιμό.
Τα Εφέσια γράμματα είναι έξι στον αριθμό και γνώρισαν ευρύτατη διάδοση στον ελληνιστικό και το ρωμαϊκό κόσμο και είναι τα εξής:
ἄσκιον, κατάσκιον, λύξ, τετράξ, δαμναμενεὐς και αἴσια ή αἴσιον.
Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση τα Εφέσια γράμματα παρείχαν προστασία στους φέροντες αυτά κυρίως από νόσους ή άλλα κακά. Σύμφωνα πάντα με τους ιστορικούς ερευνητές χαράσσονταν σε ξύλινες πινακίδες ή σε τεμάχια δέρματος τα οποία οι ιερείς τα κρεμούσαν στα πολυπληθή στήθη της Αρτέμιδος απ΄ όπου οι πιστοί στη συνέχεια παραλάμβαναν υπό μορφή σύγχρονου φυλαχτού και το φορούσαν συνήθως γύρω από το λαιμό. Μαρτυρείται επίσης ότι πολλοί ήταν οι διάφοροι μάντεις και ψευδοπροφήτες και διάφοροι αγύρτες που κατά την αρχαιότητα εκμεταλλεύονταν την ευπιστία των αφελών εξορκίζοντας αυτούς με τα παραπάνω εφέσια γράμματα, ή ακόμα και με άλλες λέξεις, πουλώντας και διάφορα περίαπτα δήθεν προερχόμενα από τον ναό της Αρτέμιδος της Εφεσίας. Το δε εμπόριο επ΄ αυτού φέρεται να είχε ιδιαίτερη εξάπλωση καθιστώντας έτσι την ίδια την πόλη της Εφέσου "κέντρο μαγείας" της αρχαιότητας. Ο δε περιηγητής Παυσανίας σημειώνει ότι αυτά τα περίαπτα που πωλούνταν στη περιοχή χρησιμοποιούνταν από πολύ παλαιότερα σχετιζόμενα πάντα με την πολιούχο θεά. Ακόμα δε και ο κωμικός ποιητής Μένανδρος κάνει χρήση των λέξεων αυτών αποκαλώντας τα μάλιστα "Εφέσια αλεξιφάρμακα" Μια προσευχή-ευχή αποτροπής του κακού. Αυτές τις λέξεις τις κεντούσαν άλλοτε σε ζώνες ή στο εσωτερικό ρούχων, κρυφά να μη φαίνονται, είτε τις χάραζαν σε δέρμα και το κρεμούσαν στο λαιμό.
Πως όμως μπορούν να ερμηνευτούν αυτές οι λέξεις; Πολλά τα ευρήματα όπως και οι αναφορές στην γραμματεία για την χρήση των εφέσιων γραμμάτων ως προστατευτικό φυλακτό. Ας πάμε να δούμε κάποιες μαρτυρίες. Από τα Στρώματα του Κλήμεντος στο 4ο βιβλίο του αναφέρει πως ο
Πυθαγόρειος Ανδροκύδης γνωρίζει πως τα Εφέσια γράμματα είναι με μεγάλο θρύλο σύμβολα. Αναφέρει επίσης πως είναι το"άσκιον" αυτό που δεν έχει σκιά
το "κατάσκιον" επειδή ακτινοβολεί και φωτίζει τη σκιά,
η "λιξ" που είναι η γη κατά την αρχαία επωνυμία της,
ο "τετράξ" που είναι το έτος σύμφωνα με τις ώρες,
ο "δαμναμενεύς" που είναι ο Ήλιος αυτός που καταδαμάζει,
τα "αίσια" είναι η αληθινή ομιλία.
Ο λόγιος Διονύσιος από τη Θράκη λέει πως δεν είχαν μόνο την έννοια των λέξεων, αλλά υπήρχαν και μερικά σύμβολα στην εκτέλεση. Την έννοια των λέξεων την καθορίζει όπως αυτή των Δελφικών προσταγών, όπως το "μηδέν άγαν". Ισχυρίζεται πως τις λέξεις αυτές τις παρέδωσε ο ίδιος ο Ορφέας στην Αρτέμιδα και πως αυτές δείχνανε το μέτρο της μουσικής.
Ο Ησύχιος Αλεξανδρεύς αναφέρει πως τα Εφέσια γράμματα, αυτά που επικαλούνταν οι μύστες στο Ναό των Διδύμων στην Έφεσο, είναι πολύ παλιά. Κάποιοι απατεώνες προσθέσανε και άλλα. Από αυτό που λένε οι πρώτοι, είναι πως τα ονόματα είναι ιερά και άγια. Τα ονόματα είναι αυτά: άσκιον, κατάσκιον, λιξ, τετράξ, δαμναμενεύς, αίσιον. Δηλώνει πως μια πιθανή ερμηνεία είναι:
το άσκιο το σκοτάδι,
το κατάσκιο το φως,
η λιξ τη γη,
ο τετράξ το έτος,
ο δαμναμενεύς τον Ήλιο και
το αίσιο το αληθινό.
η "λιξ" που είναι η γη κατά την αρχαία επωνυμία της,
ο "τετράξ" που είναι το έτος σύμφωνα με τις ώρες,
ο "δαμναμενεύς" που είναι ο Ήλιος αυτός που καταδαμάζει,
τα "αίσια" είναι η αληθινή ομιλία.
Ο λόγιος Διονύσιος από τη Θράκη λέει πως δεν είχαν μόνο την έννοια των λέξεων, αλλά υπήρχαν και μερικά σύμβολα στην εκτέλεση. Την έννοια των λέξεων την καθορίζει όπως αυτή των Δελφικών προσταγών, όπως το "μηδέν άγαν". Ισχυρίζεται πως τις λέξεις αυτές τις παρέδωσε ο ίδιος ο Ορφέας στην Αρτέμιδα και πως αυτές δείχνανε το μέτρο της μουσικής.
Ο Ησύχιος Αλεξανδρεύς αναφέρει πως τα Εφέσια γράμματα, αυτά που επικαλούνταν οι μύστες στο Ναό των Διδύμων στην Έφεσο, είναι πολύ παλιά. Κάποιοι απατεώνες προσθέσανε και άλλα. Από αυτό που λένε οι πρώτοι, είναι πως τα ονόματα είναι ιερά και άγια. Τα ονόματα είναι αυτά: άσκιον, κατάσκιον, λιξ, τετράξ, δαμναμενεύς, αίσιον. Δηλώνει πως μια πιθανή ερμηνεία είναι:
το άσκιο το σκοτάδι,
το κατάσκιο το φως,
η λιξ τη γη,
ο τετράξ το έτος,
ο δαμναμενεύς τον Ήλιο και
το αίσιο το αληθινό.
Ἐφέσια γράμματα· ἦν μὲν πάλαι, ὕστερον δὲ προσέθεσάν τινες ἀπατεῶνες καὶ ἄλλα. Φασὶ δὲ τῶν πρώτων τὰ ὀνόματα τάδε· ἄσκιον, κατάσκιον, λίξ, τετράξ, δαμναμενεύς, αἴσιον.
Δηλοῖ δὲ τὸ μὲν ἄσκιον σκότος, τὸ δὲ κατάσκιον φῶς, τὸ δὲ λὶξ γῆ, τετρὰξ δὲ ἐνιαυτός, δαμναμενεὺσ δὲ ἥλιος, αἴσιον δὲ ἀληθές. Ταῦτα οὖν ἱερά ἐστι καὶ ἅγια
Στους Δειπνοσοφιστές, ο Αναξίλας ο λυροποιός λέει πως λιπαίνει το δέρμα του με ξανθωπό σε χρώμα λίπος, επιδεικνύει τα επανωφόρια, σύρει τα ελαφρά σανδάλια, τρώγει τις ρίζες κρεμμυδιού, τα τυριά πιάνει, τα αβγά καταπίνει ολόκληρα, κατέχει τα θαλάσσια όστρακα και πίνει κρασί από τη Χίο και μαζί με αυτά φορά σε μικρή καλά ραμμένη ασπίδα τα Εφέσια γράμματα:
ξανθοῖς τε μύροις χρῶτα λιπαίνων, χλανίδας θ' ἕλκων, βλαύτας σύρων, βολβοὺς τρώγων, τυροὺς κάπτων, ᾤ' ἐκλάπτων, κήρυκας ἔχων, Χῖον πίνων, καὶ πρὸς τούτοις ἐν σκυταρίοις ῥαπτοῖσι φορῶν Ἐφεσήια γράμματα καλά.
Ο Πλούταρχος στα Συμποσιακά λέει πως οι μάγοι λέγουν τα Εφέσια γράμματα τους δαιμονισμένους, έτσι και εμείς:
ὥσπερ γὰρ οἱ μάγοι τοὺς δαιμονιζομένους κελεύουσι τὰ Ἐφέσια γράμματα πρὸς αὑτοὺς καταλέγειν καὶ ὀνομάζειν, οὕτως ἡμεῖς..
Ο Διογενιανός στις συλλογή παραμοιών αναφέρει πως τα Εφέσια γράμματα ήταν επωδές, δηλαδή γητειές, τα οποία ακριβώς φώναζαν για να νικήσουν σε καθετί. Το ίδιο στο ραβδί από δάφνη που κουβαλούσαν πάντα:
Ἐφέσια γράμματα: ἐπωδαί τινες ἦσαν, ἅπερ οἱ φωνοῦντες ἐνίκων ἐν παντί. ταυτὸν τῇ, Δαφνίνην φορῶ βακτηρίαν.
Ο Αίλιος Διονύσιος από την Αλικαρνασσό, στα Αττικά ονόματα παραθέτει μια σημαντική μαρτυρία για τα Εφέσια γράμματα. Είναι επωδές δυσνόητες, τις οποίες είπε ο Κροίσος όταν μπήκε στην πυρά και ευνοήθηκε. Και στους Ολυμπιακούς Αγώνες, όταν ήταν αντιμέτωποι οι αθλητές της Μιλήτου και της Εφέσου, οι Μιλήσιοι δεν μπορούσαν να νικήσουν τους Εφεσίους γιατί είχαν γράψει τα Εφέσια γράμματα στους αστραγάλους των:
Ἐφέσια γράμματα· ἐπῳδαί τινες δυσπαρακολούθητοι, ἃς καὶ Κροῖσος ἐπὶ τῆς πυρᾶς εἰπὼν ὠφελήθη. καὶ ἐν Ὀλυμπίᾳ Μιλησίου καὶ Ἐφεσίου παλαιόντων τὸν Μιλήσιον μὴ δύνασθαι παλαίειν διὰ τὸ τὸν ἕτερον περὶ τῷ ἀστραγάλῳ ἔχειν τὰ Ἐφέσια γράμματα.
Ο Παυσανίας στα Αττικά δίνει μια επιπρόσθετη πληροφορία, πως αυτά τα έλεγαν για προφύλαξη ή απομάκρυνση του κακού. Επιβεβαιώνει πως ο Κροίσος τα χρησιμοποίησε. Τα χαρακτηρίζει δυσδιάκριτα και αλληγορικά που φαίνονται να είναι πάνω στα πόδια, τη ζώνη και το στεφάνι της Αρτέμιδας.
Ἐφέσια γράμματα. φωναὶ φυσικὸν ἐμπεριέχουσα νοῦν ἀλεξίκακον, ἃς καὶ Κροῖσος ἐπὶ πυρᾶς εἶπεν. καὶ ἀσαφῶς δὲ καὶ αἰνιγματωδῶς δοκεῖ ἐπὶ ποδῶν καὶ ζώνης καὶ στεφάνης ἐπιγεγράφθαι τῆς Ἀρτέμιδος τὰ τοιαῦτα γράμματα. καὶ παροιμία τὸ Ἐφέσια γράμματα ἐπὶ τῶν ἀσαφῆ τινα λαλούντων καὶ δυσπαρακολούθητα.
Οι μυστηριακές αυτές λέξεις όπως προείπαμε προστάτευαν από κάθε κακό. Καθώς ήταν διαδεδομένες σε όλο τον αρχαίο κόσμο βρίσκουμε σε επιγραφές πως εκτός από τις βασικές έξι, να προστίθεται στο τέλος και η λέξη "προφυλακτήριον". Ας πάμε να δούμε μια ερμηνεία που μας δίνει ο Θανάσης Μαργαρίτης στο βιβλίο του:"Μύστες και μάγοι στην Αρχαία Ελλάδα":
Η λέξη "άσκι" ή "άσκιον" σημαίνει "σκιερός", "βαθύσκιος" και μεταφορικά υπονοεί της ιδιότητα της θεάς ως σεληνιακής θεότης. Ως σεληνιακή θεότητα εκτός από το ασημένιο φως του φεγγαριού έφερνε και τους ίσκιους της νύχτας. Όμως η λέξη "άσκι" έχει το πρόθεμα "α" που μαζί με το "σκι" (Ιωνικά σκιή αντί σκιά) σημαίνει την παντοτινή σκιά, την αιώνια σκιά, στα πέπλα της οποίας εμφανίζεται την νύχτα η θεά. Το άλφα που μπαίνει μπροστά από την λέξη σκιά δίνει έμφαση και δεν είναι αφαιρετικό, σημαίνει δε κάτι το μόνιμο, το παντοτινό, όπως π.χ οι λέξεις α-έναος (αιώνιος, αστείρευτος), α-χανής (απέραντος) και άλλες παρόμοιες. Μεταφορικά λοιπόν η λέξη "άσκι" σημαίνει την επίκληση στην θεά να σκεπάσει με την σκιά της την παντοτινή, αυτόν που την επικαλείται.
Η λέξη "κατάσκι" (ή κατάσκιον) σημαίνει σχεδόν το ίδιο με την λέξη "άσκι" και υπονοεί τον πολύ παχύ ίσκιο αυτός που σκιάζει. Είναι ποιητική αυτή η επανάληψη και υποδηλώνει την επίκληση "σκέπασε μας θεά, πάρε μας κάτω από την σκιά σου", (υπό την σκέπη σου λένε σήμερα οι χριστιανοί) προστάτευσέ μας.
Η λέξη "λίξ" κατά μία εκδοχή σημαίνει παρακαλώ, αιτούμαι, ικετεύω, παρακαλώ θερμά και επίμονα. Προέρχεται από το ρήμα"λίσσομαι". Κατά μία άλλη εκδοχή είναι το πνεύμα του ανέμου, το δώρο του Δία, το βραδινό αεράκι που φέρνει φρεσκάδα. Στη δοκιμασία του Σολομώντα, ένα αποκρυφιστικό κείμενοτου τρίτου - τέταρτου αιώνα, ο Λίξ περιγράφεται ως ένας κακός άνεμος που φέρνει πυρετό.
Η επόμενη λέξη "τέτραξ" (γεν. τέτραγος) σημαίνει τον ξυλοπετεινό. Ο τέτραξ σήμερα κατατάσσεται στην πτηνολογία στην οικογένεια των γερανίδων και είναι ο κοινός αγριόγαλος. Οι αρχαίοι Έλληνες το κυνηγούσαν για το νόστιμο κρέας του και συνδέεται με την θεά γιατί πίστευαν πως ερχότανε σαν φτερωτή θεά πετώντας από τον ουρανό κάτω στην γη για να βοηθήσει αυτούς που την καλούσαν. Συμβόλιζε όμως και την αγνότητα της θεάς, την Παρθένο, διότι η λέξη "άλεκτρος" η οποία προέρχεται απο την λέξη "αλέκτωρ" και "αλεκτρυών" =κόκορας, πετεινός, σημαίνει παράλληλα και ανύμφευτος. Ήταν, λοιπόν,"αειπαρθένος" η θεά και αυτήν την ιδιότητά της την συμβόλιζαν με την λέξη "τέτραξ".
Η λέξη "δαμνομενεύς" σημαίνει αυτόν που δαμάζει και προέρχεται από το ρήμα "δάμνημι" και "δαμνάω" και συμβόλιζε την δύναμη της Αρτέμιδος να δαμάζει όλα τα άγρια θηρία τα οποία εξουσίαζε ως θεά του κυνηγιού που ήταν. Αποτελούσε δηλαδή η πιο πάνω προσφώνηση μία από τις ιδιότητες της θεάς.
Η λέξη "αίσιαι" σημαίνει τις ευνοϊκές τις ευοίωνες και υποδήλωνε ως προτελευταία λέξη ότι όλες οι προηγούμενες λέξεις οι οποίες αφορούσαν στην θεά, έφερναν το καλό, την τύχη, την ευτυχία, και κατά συνέπεια προφύλασσαν αυτόν που τις επικαλούνταν ή τις είχε γραμμένες σε φυλαχτό. Οπότε φτάνοντας στην τελευταία λέξη "προφυλακτήριον" δένει με την προτελευταία. Σημαίνει την εμπροσθοφυλακή αλλά και το προφυλακτικό μέσο, την ασπίδα. Έτσι ήταν μια επωδός, μια τελικά δηλαδή ευχή, προσευχή, η οποία επιβεβαίωνε ότι πράγματι η θεά προφυλάγει τους πιστούς που φορούν το φυλαχτό της.
Με βάση τις πιο πάνω ερμηνείες ας αποτολμήσουμε μια ερμηνεία, το πως μπορεί δηλαδή να έμοιαζε η προσευχή:
Ωστόσο, τα παραδείγματα του κειμένου που επέζησαν μέχρι σήμερα ημέρα, ανεξάρτητα από το αν προέρχονταν ή όχι από μια λατρεία μυστηρίου, δεν το κάνουν εμφανίζονται σε μια ρύθμιση λατρείας μυστηρίου μια κατάσταση -επίκληση-προσευχή της επικείμενης κρίσης έρχεται να απειλήσει τους άνδρες ή τα κοπάδια ή ακόμη και τα πλοία, τον οποιοδήποτε θνητό. Οι μελετητές επικεντρώθηκαν συχνά στο ζήτημα την προέλευση της φόρμουλας, προσπαθώντας να προσδιορίσουν αν προέρχονται από κάποια μυστηριώδης λατρεία και, αν ναι, ποια είναι αυτή. Μπορεί αρκετοί αρχαίοι λεξικογράφοι να συμφωνούν ότι τα γράμματα της Εφεσίας Άρτεμης δεν έχουν νόημα, η λαϊκή πίστη είχε όμως άλλη αντίληψη. Λέγεται πως ήταν τόσο διαδεδομένα όσο και η χρήση του αργαλειού.
Ο Bernabe δείχνει τις ομοιότητες μεταξύ κειμένων που εμφανίζονται σε μια σειρά από μέρη από την Αίγυπτο στη Σικελία, που κυμαίνονται από τον 4ο αιώνα π.Χ. έως τον 4ο αι. μ.Χ. από τη Χίμαιρα, τον Σελίνους και τη Λοκρίδα (σ. Bernabe κείμενα Ε, ΣΤ, Γ, και H). Η δε προσφώνηση αλεξίκακα για τα γράμματα της Εφέσου είναι επίθετα επίσης του Διός και του Ηρακλή. Φαίνεται πάντως να έχουν ομοιότητα με τα ορφικά ελάσματα και η επιρροή από τον ορφισμό βρίσκει αρκετούς ερευνητές σύμφωνους.
Μία πιθανή ερμηνεία δόθηκε ως προσευχή παραπάνω στο κείμενο. Όμως οι ερμηνευτές των εφέσιων γραμμάτων δεν φαίνεται να συμφωνούν . Έτσι συγκεντρώνοντας όλες τις παραπάνω ετυμολογίες, ας δούμε μία προς μία τις πιθανές ερμηνείες της κάθε λέξης:
ἄσκιον, αυτό που δεν έχει σκιά στην μία εκδοχή, αλλά και ο "σκιερός", "βαθύσκιος" , το σκοτάδι.
κατάσκιον, αυτό που ακτινοβολεί και φωτίζει τη σκιά, το φως, πολύ παχύ ίσκιο αυτός που σκιάζει.
λύξ, που είναι η γη κατά την αρχαία επωνυμία της, αλλά και το πνεύμα του ανέμου, το δώρο του Δία, το βραδινό αεράκι που φέρνει φρεσκάδα.
τετράξ, που είναι το έτος σύμφωνα με τις ώρες, αλλά συμβόλιζε όμως και την αγνότητα της θεάς, την Παρθένο.
δαμναμενεὐς, που είναι ο Ήλιος αυτός που καταδαμάζει, σημαίνει αυτόν που δαμάζει και συμβόλιζε την δύναμη της Αρτέμιδος να δαμάζει όλα τα άγρια θηρία τα οποία εξουσίαζε ως θεά του κυνηγιού που ήταν.
αἴσιον, η αληθινή ομιλία, το αληθινό, το ευνοϊκό και ευοίωνο.
Και τέλος η αμφιλεγόμενη λέξη προφυλακτήριον, σημαίνει την εμπροσθοφυλακή αλλά και το προφυλακτικό μέσο, την ασπίδα.
Κάπου εδώ τελειώνει η προσπάθεια να αναλυθούν και ερμηνευτούν τα αλεξίκακα εφέσια γράμματα. Σαν μια τελευταία προσπάθεια να ετυμολογηθεί η λέξη Αλεξιφάρμακος όπου κάποιες φορές φαίνεται να συνόδευε τα εφέσια φάρμακα, λέγεται πως προέρχεται από το ρήμα ἀλέξω: αποκρούω, διώχνω από κάποιον κάτι, αλλά και από το ἀλέξομαι: αμύνομαι μέλλων, επίσης ἀλέξομαι, οπότε η δάκριση στηρίζεται στα συμφραζόμενα, αλλά και ἀλέξομαι: ανταμείβω, ανταποδίδω τα ίσα, αντιγυρίζω.
Για την ιστορία θα πρέπει να αναφερθεί τι απέγινε το Αρτεμίσιο. Λίγα μαγικά βιβλία έχουν βρεθεί στην Έφεσο. Καταστράφηκαν κατά την έναρξη της χριστιανικής εποχής, από τους πρεσβευτές της θρησκείας της αγάπης, όπως αποδεικνύεται και από τις πράξεις των αποστόλων: "Και ένας αριθμός εκείνων που είχαν ασκηθεί μαγεία και τέχνες μάζεψαν τα βιβλία τους, τα έκαψαν μπροστά σε όλους · η αξία τους υπολογίστηκε σε πενήντα χιλιάδες τεμάχια αργύρου." .
Όσο για τον ναό, αυτός λέγεται πως πυρπολήθηκε τον Ιούλιο του 356 πχ από κάποιον ανισόρροπο ονόματι Ηρόστρατο, ο οποίος δήλωσε όταν τον συνέλαβαν και τον ρώτησαν γιατί έκαψε τον ναό, είπε ότι το έκανε για να μείνει το όνομά του στην ιστορία. Το κατάφερε. Η λατρεία της θεάς δέχτηκε ισχυρό πλήγμα με την καταστροφή του ναού από σεισμό και τη λεηλασία του από τους Γότθους το 262 μ.Χ. Φαίνεται πως διατηρήθηκε έως το 395 μχ, όταν ο Θεοδόσιος απαγόρευσε τη πατρώα θρησκεία. Σε μια επιγραφή, που χρονολογείται περίπου το 450μχ, ο επίσκοπος Δημέας αναφέρει με υπερηφάνεια το γεγονός ότι κατέβασε από τα προπύλαια της πόλης το άγαλμα της θεάς, αντικαθιστώντας τη με το σταυρό.
"Θεά που φέρνεις τους ίσκιους, σκέπασέ μας με την παντοτινή σκιά σου, σε ικετεύουμε φτερωτή θεά που έρχεσαι από ψηλά, εσύ που δαμάζεις όλα τα άγρια, ευνοϊκή ας είσαι και ασπίδα μας"
Ο Bernabe δείχνει τις ομοιότητες μεταξύ κειμένων που εμφανίζονται σε μια σειρά από μέρη από την Αίγυπτο στη Σικελία, που κυμαίνονται από τον 4ο αιώνα π.Χ. έως τον 4ο αι. μ.Χ. από τη Χίμαιρα, τον Σελίνους και τη Λοκρίδα (σ. Bernabe κείμενα Ε, ΣΤ, Γ, και H). Η δε προσφώνηση αλεξίκακα για τα γράμματα της Εφέσου είναι επίθετα επίσης του Διός και του Ηρακλή. Φαίνεται πάντως να έχουν ομοιότητα με τα ορφικά ελάσματα και η επιρροή από τον ορφισμό βρίσκει αρκετούς ερευνητές σύμφωνους.
Μία πιθανή ερμηνεία δόθηκε ως προσευχή παραπάνω στο κείμενο. Όμως οι ερμηνευτές των εφέσιων γραμμάτων δεν φαίνεται να συμφωνούν . Έτσι συγκεντρώνοντας όλες τις παραπάνω ετυμολογίες, ας δούμε μία προς μία τις πιθανές ερμηνείες της κάθε λέξης:
ἄσκιον, αυτό που δεν έχει σκιά στην μία εκδοχή, αλλά και ο "σκιερός", "βαθύσκιος" , το σκοτάδι.
κατάσκιον, αυτό που ακτινοβολεί και φωτίζει τη σκιά, το φως, πολύ παχύ ίσκιο αυτός που σκιάζει.
λύξ, που είναι η γη κατά την αρχαία επωνυμία της, αλλά και το πνεύμα του ανέμου, το δώρο του Δία, το βραδινό αεράκι που φέρνει φρεσκάδα.
τετράξ, που είναι το έτος σύμφωνα με τις ώρες, αλλά συμβόλιζε όμως και την αγνότητα της θεάς, την Παρθένο.
δαμναμενεὐς, που είναι ο Ήλιος αυτός που καταδαμάζει, σημαίνει αυτόν που δαμάζει και συμβόλιζε την δύναμη της Αρτέμιδος να δαμάζει όλα τα άγρια θηρία τα οποία εξουσίαζε ως θεά του κυνηγιού που ήταν.
αἴσιον, η αληθινή ομιλία, το αληθινό, το ευνοϊκό και ευοίωνο.
Και τέλος η αμφιλεγόμενη λέξη προφυλακτήριον, σημαίνει την εμπροσθοφυλακή αλλά και το προφυλακτικό μέσο, την ασπίδα.
Κάπου εδώ τελειώνει η προσπάθεια να αναλυθούν και ερμηνευτούν τα αλεξίκακα εφέσια γράμματα. Σαν μια τελευταία προσπάθεια να ετυμολογηθεί η λέξη Αλεξιφάρμακος όπου κάποιες φορές φαίνεται να συνόδευε τα εφέσια φάρμακα, λέγεται πως προέρχεται από το ρήμα ἀλέξω: αποκρούω, διώχνω από κάποιον κάτι, αλλά και από το ἀλέξομαι: αμύνομαι μέλλων, επίσης ἀλέξομαι, οπότε η δάκριση στηρίζεται στα συμφραζόμενα, αλλά και ἀλέξομαι: ανταμείβω, ανταποδίδω τα ίσα, αντιγυρίζω.
Για την ιστορία θα πρέπει να αναφερθεί τι απέγινε το Αρτεμίσιο. Λίγα μαγικά βιβλία έχουν βρεθεί στην Έφεσο. Καταστράφηκαν κατά την έναρξη της χριστιανικής εποχής, από τους πρεσβευτές της θρησκείας της αγάπης, όπως αποδεικνύεται και από τις πράξεις των αποστόλων: "Και ένας αριθμός εκείνων που είχαν ασκηθεί μαγεία και τέχνες μάζεψαν τα βιβλία τους, τα έκαψαν μπροστά σε όλους · η αξία τους υπολογίστηκε σε πενήντα χιλιάδες τεμάχια αργύρου." .
Όσο για τον ναό, αυτός λέγεται πως πυρπολήθηκε τον Ιούλιο του 356 πχ από κάποιον ανισόρροπο ονόματι Ηρόστρατο, ο οποίος δήλωσε όταν τον συνέλαβαν και τον ρώτησαν γιατί έκαψε τον ναό, είπε ότι το έκανε για να μείνει το όνομά του στην ιστορία. Το κατάφερε. Η λατρεία της θεάς δέχτηκε ισχυρό πλήγμα με την καταστροφή του ναού από σεισμό και τη λεηλασία του από τους Γότθους το 262 μ.Χ. Φαίνεται πως διατηρήθηκε έως το 395 μχ, όταν ο Θεοδόσιος απαγόρευσε τη πατρώα θρησκεία. Σε μια επιγραφή, που χρονολογείται περίπου το 450μχ, ο επίσκοπος Δημέας αναφέρει με υπερηφάνεια το γεγονός ότι κατέβασε από τα προπύλαια της πόλης το άγαλμα της θεάς, αντικαθιστώντας τη με το σταυρό.
The Getty Hexameters Poetry, Magic, and Mystery in Ancient Selinous Edited by CHRISTOPHER A. FARAONE AND DIRK OBBINK OXFORD UNIVERSITY PRESS
Greer, John Michael. The New Encyclopedia of the Occult. St. Paul, MN, Llewellyn Worldwide. pp. 159-160
http://www.astro.gr/index.php/2015-01-10-22-45-07/greek-magick/potnia-thiron
βικιπαιδεια
http://www.astro.gr/index.php/2015-01-10-22-45-07/greek-magick/potnia-thiron
βικιπαιδεια
http://asiaminor.ehw.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaId=3782
Θανάσης Μαργαρίτης :"Μύστες και μάγοι στην Αρχαία Ελλάδα"
Θανάσης Μαργαρίτης :"Μύστες και μάγοι στην Αρχαία Ελλάδα"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου