Τελεσφόρος: Ο τελεσιουργός θεός της ίασης

 Με το όνομα Τελεσφόρος είναι γνωστός ένας από τους δαίμονες του κύκλου του θεού Ασκληπιού ο οποίος βοηθάει στην ολοκλήρωση της θεραπείας των ασθενών, δηλαδή συντελεί στην τελεσφόρηση της ίασης.  Συμβολίζει την ανάκαμψη από την ασθένεια, καθώς το όνομά του σημαίνει "ο επιτελών" ή "ο φέρων την ολοκλήρωση". 

  Κατά μία άλλη εκδοχή ήταν γιος του Ασκληπιού. Ο Τελεσφόρος απεικονιζόταν με τη μορφή παιδιού, φορώντας χαρακτηριστική ενδυμασία που κάλυπτε όλο του το σώμα. Ο Τελεσφόρος ήταν γνωστός με την επίκληση «Σωτήρας» και προστάτευε όσους ανθρώπους βρίσκονταν στην ανάρρωση από κάποια ασθένεια. Επιπλέον, τον θεωρούσαν ως το «ιερό ενδιάμεσο» του Ασκληπιού. O θεός της ανάκαμψης. Ο Τελεσφόρος απεικονιζόταν πάντα ως παιδί ή νάνος, ενώ το κεφάλι του καλυπτόταν από μία κάπα. Ήταν ο θεός της αναρρώσεως που «έφερε στην εκπλήρωση» την ανάκτηση από ασθένεια και τραυματισμό και υποδηλώνει ότι εμπλέκεται στη διαδικασία της θεραπείας των ονείρων, την γνωστή εγκοίμηση. Σχεδιάστηκε σε αρχαία νομίσματα και ανάγλυφα ως αγόρι με φαρδύ μανδύα και χαμηλή κουκούλα ή φρυγικό σκουφί και μερικές φορές κρατάει ένα κύλινδρο ή δισκίο στα χέρια του και συνήθως στέκεται δίπλα στα πόδια του Ασκληπιού στη ρωμαϊκή τέχνη. Στους μακεδονικούς τάφους τον συναντάμε συχνά σε τάφους ως προστάτη των βρεφών και των μικρών παιδιών. Η λατρεία του ήταν διαδεδομένη κυρίως στη Μικρά Ασία. Στην περιοχή της Μακεδονίας η παρουσία του Τελεσφόρου μαρτυρείται μόνο σε μία θέση, ενώ εντοπίζεται και σε άλλες θέσεις στην υπόλοιπη Μακεδονία κατά την ύστερη ελληνιστική και κυρίως κατά την αυτοκρατορική περίοδο.

Στο ιερό του Ασκληπιού στο Δίον, μέσα στο ναό του θεού βρέθηκε η μαρμάρινη κεφαλή ενός αγαλματιδίου Τελεσφόρου, η οποία χρονολογείται στα αυτοκρατορικά χρόνια. Ο μικρός αυτός δαίμονας φορά την χαρακτηριστική κουκούλα στην κεφαλή. Επίσης μία ενεπίγραφη βάση αγάλματος καθιστής παιδικής μορφής των αυτοκρατορικών χρόνων φέρει επιγραφή με το όνομα του θεού. Η βάση αυτή βρέθηκε στις μεγάλες θέρμες του Δίου, όπου πιθανόν να υπήρχε αίθουσα λατρείας του Ασκληπιού και της οικογένειάς του.

Ασκληπιός, Υγεία και Τελεσφόρος

Ο Τελεσφόρος είχε δικό του βωμό στην Πέργαμο και απεικονιζόταν σε νομίσματα της εποχής του Αδριανού, ενώ άγαλμα του υπήρχε στον ιερό περίβολο του Ασκληπιού μέσα στον ναό της Υγιείας.  Αναγνωρίστηκε επίσης ως ένας από τους θεραπευτικούς θεούς στο ιερό Ασκληπιείου της Επιδαύρου. Ετυμολογικά, το όνομά του σημαίνει «αυτός που φέρει εκπλήρωση» αυτός που φέρνει αίσιο τέλος σε κάτι, ο αποτελεσμαστικός, δραστικός, καρποφόρος, ο τελεσιουργός. Προέρχεται από την λέξη τέλος + φέρω ή φόρος , με ρίζα από το φόρ-, ετεροιωμένη βαθμίδα του φέρ- (φέρω)

κάτι που καταλήγει σε επιτυχία, που τελεσφορεί! Ο φορέας του Τέλους, της Τελείωσης.
Τέλος επίσης οι αρχαίοι ονόμαζαν τον γάμο, έτσι μια ερμηνεία θα μπορούσε να είναι και, αυτός που δίνει τέλος σε μια ασθένεια και μεταφορικά παντρεύει τον ασθενή με την ίαση ή φέρνει το τέλος στην ασθένεια.

Η δε λέξη Τελεσφόρος και τα παράγωγά του συναντάται σε αρκετά κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας.
Μας λέει ο Αισχύλος στο έργο του Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας «πατρὸς δὴ νῡν ἀραὶ τελεσφόροι», και «ἐξελθέτω τις δωμάτων τελεσφόρος γυνὴ τόπαρχος» στην τραγωδία του Χοηφόροι. Και ο Σοφοκλής αναφέρει «τελεσφόρος Δίκη κακοὺς κακῶς φθείρει». Ο Θεόφραστος μας λέει:«γλυκὺ καὶ πότιμον ἤ ὁλως ἄτροφον ἤ μὴ τελεσφόρον ἐστίν [ὕδωρ]» και στους Πυθαγορείους είναι η ονομασία των αριθμών επτά και εννέα.

Ο ύμνος του Τελεσφόρου όπως φαίνεται παρακάτω, καταγράφηκε από τους Furley και Bremer, στους Ελληνικούς Ύμνους. Τόμος ΙΙ. Ελληνικά κείμενα και σχόλια (7.7.1):

Νέ<ον> ὦ θάλος ἄφθιτον [ ]
] Τελεσφόρε σὰς ἀρετὰς [ ]
] πάνσοφε λυσιπόνοι[ο θεοῦ υἱέ]
[κλει]νὲ δ<ά>ημον ...
... γένη μερόπων
ἀνεγείρατε ἐκ <κ>αμάτων
βαρυαλγέα νοῦσων ἀπωσαμένω.
Παιὰν δὲ γέγηθεν ἀκειρεκόμης
νέον ἔρνος ἔχων σε, Τελεσφόρε, τὸν περὶ κῆρι φιλεῖ
καὶ πολλάκις ἐ[κ β]αθέος καμάτου 10
βροτὸν ἐς φ[άο]ς εὔδ[ι]ον αὐτὸς ἄγων
μετὰ σοῦ, βαρυαν[... Λ]ητοΐδη
-χαῖρέ μοι ὦ ἰώμενος, ὦ
πολύ[τιμ]ε Τελεσφόρε- παίζει,
σὺ δὲ γηθοσύ[νοις ] περὶ φαιδρὰ πρόσω-
πα γέλωτα χέεις ἱεροῖ[σιν].

Τελεσφόρος, μουσείο Αττάλειας, 2ου αι πΧ

Ο ύμνος μπορεί να χρησιμοποιήθηκε, όπως πρότεινε ο Νίλσον, ως στοιχείο της θεραπευτικής τελετουργικής διαδικασίας στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου, παρόμοιο με αυτό της Αθήνας, «ξυπνήστε τον Ασκληπιό, κυβερνήτη των λαών, μάτια [...] "(IG, II2, 4533). 

Ένα επιπλέον σημείο είναι η σύνδεση με τα επίθετα που χρησιμοποιούνται συνήθως για τον Απόλλωνα, όπως το Ακερσεκόμης (ο έχων την κόμην μη κεκαρμένην, αεί νέος), αλλά και το Σωτήρας, μπορεί να εξηγήσει το γεγονός ότι η λατρεία του Ασκληπιού συνδέεται στενά με αυτή του Απόλλωνα. 

Η λατρεία του Τελεσφόρου καθιερώθηκε μαζί με τον Ασκληπιό στην Επίδαυρο, ως μια σημαντική θεότητα τελετουργικής θεραπείας τον 2ο έως 3ο αιώνα μ.Χ. Αυτό το γνωρίζουμε λόγω των δύο επιγραφών που βρέθηκαν καθώς και ένας ύμνος για τον Ήρωα ως μέρος μιας συλλογής τελετουργικών ύμνων του Ασκληπιού και της Υγείας που καταγράφεται από τον Νίλσον (1945). Παρόλο που, όπως προαναφέρθηκε, στην Μακεδονία και στη Βοιωτία από τον 2ο αιώνα και πιθανότατα ήδη στον 3ο αιώνα π.Χ έχουμε αναφορές, στην Αθήνα και την Επίδαυρο δεν έχουμε μαρτυρία πριν από τον 2ο αιώνα μ.Χ. Το όνομά του για πρώτη φορά καταγράφηκε στη Πέργαμο το 100 μ.Χ. (Inscr. Perg VIII VIII, 125). Οι πρωιμότερες απεικονίσεις του εμφανίζονται σε ειδώλια από το 2ο αι. π.Χ. μέχρι τον 1ο αι. μ.Χ., ενώ από τα τέλη του 1ου αι. μ.Χ. εμφανίζεται και σε επιγραφές. Από τα μέσα του 2ου αι. μ.Χ. εξαπλώνεται η λατρεία του σε ολόκληρη την αυτοκρατορία. Ένας από τους διάσημους λατρευτές του Τελεσφόρου ήταν ο Αίλιος Αριστείδης, επιφανής σοφιστής, ρήτορας της εποχής του και εκπρόσωπος της δεύτερης σοφιστικής.

Εξαπλώθηκε στη Δύση λόγω της ανόδου της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ιδιαίτερα κατά τον 2ο αιώνα μ.Χ., υπό τη βασιλεία του Αδριανού, με αποτέλεσμα πάμπολλες ανασκαφές κατά μήκος του Δούναβη να φέρνουν στο φως στοιχεία της λατρείας του. 

Κάποιοι μελετητές πίστευαν ότι ο Έλληνας Τελεσφόρος υιοθετήθηκε από τους Γαλάτες της Ανατολίας - οι οποίοι ήρθαν από την κελτική Γαλά (Γαλλία) τον 3ο αιώνα π.Χ. - και οι ανασκαφές όπως και τα ευρήματα δείχνουν την εξάπλωση του Τελεσφόρου σε όλη την Ευρώπη. Συχνά παρουσιάζεται ως τρίμορφη θεότητα.

Τρίμορφος Τελεσφόρος 3ου αι π.Χ. Ανακαλύφθηκε στην περιοχή Northumbria της Μ.Βρετανίας 

Τελεσφόρος. Ανακαλύφθηκε στην πόλη Saint-Germain-en-Laye στην Γαλλία.
Ανήκει στην περίοδο της Ρωμαϊκής κυριαρχίας

Αγαλματίδιο του Τελεσφόρου που ανακαλύφθηκε στην Γαλλία το 1884

Αυτός  είναι ο Τελεσφόρος. Ο «Σωτήρας» , ο θεός της ανάκαμψης, της αναρρώσεως που «έφερε στην εκπλήρωση» την ανάκτηση από ασθένεια. Ο φορέας του Τέλους, της Τελείωσης.  Ο Τελεσφόρος συνεχίζει να στέκεται πλάι στον θεό Ασκληπιό και να δίνει απλόχερα την ίαση και το καλό τέλος. Αν και ο κόσμος λησμόνησε την χάρη του, αυτός συνεχίζει τελεσφορεί και να φέρνει την ολοκλήρωση στην Υγεία. Περνάει μέσα από τις σκοτεινές περιοχές αυτού του κόσμου και λάμπει σαν ένα αστέρι από τα βάθη. Δείχνει το δρόμο προς τις πύλες του ήλιου και της γης των ονείρων και της εκπλήρωσης της ποθητής ίασης!

Έλθε, μάκαρ, ολβιοδώτα, αγλαότιμε, Ιητήρ των πάντων, εχθρέ των νόσων πάντοτε βοηθός είθε να μας σώζεις από την κακότυχη ανία των φοβερών ασθενειών.

Η έρευνα έγινε από την Γιώβη Βασιλική