Θεά Εκάτη: Η πανίσχυρη Κυρία των βασιλείων της γης, ουρανού και θάλασσας.

 Κατά την Ελληνική Μυθολογία η Εκάτη εμφανίζεται σαν χθόνια θεότητα. Ο Ησίοδος, αναγνωρίζει στο πρόσωπό της την πανίσχυρη Κυρία των τριών βασιλείων: γης, ουρανού και θάλασσας.
 Από τον Ησίοδο μαθαίνουμε πως η Θεά Εκάτη  ήταν το μοναδικό παιδί των Τιτάνων Πέρση και Αστερίας. γενεαλογία που ακολουθούν  και  οι επόμενοι μυθολόγοι με κάποιες μικρές εξαιρέσεις. 
Κατά τον Φερεκύδη πατέρας της είναι ο Αρισταίος ή Αστραίος και σύμφωνα με τον Βακχυλίδη μητέρα της η Νυξ.  
Με αυτή την καταγωγή η θεά συγγενεύει με τον Απόλλωνα και την Άρτεμη –με την οποία καθ’ όλη την αρχαιότητα εν πολύς ταυτίζεται,  καθώς η Φοίβη εείναι μητέρα της Αστερίας και της Λητούς. Από τους γονείς της κληρονόμησε δυνάμεις πάνω στη γη, τη θάλασσα και τον ουρανό...
  Από γλωσσολογικής άποψης το όνομά της  σχετίζεται πιθανώς με το επίθετο Έκατος όπου εξηγείται ως σύντμηση του Εκατηβόλος  (αυτός που βάλλει, που ρίχνει από μακριά) που αποδιδόταν στον Απόλλωνα.  
Ο Ευριπίδης στο έργο του Ελένη την ονομάζει  φωσφόρος, «φορέας του φωτός».  
Η Εκάτη συνήθως απεικονιζόταν σε σχέδια πάνω σε αγγεία κρατώντας 2 πυρσούς. Σε αγάλματα μερικές φορές απεικονιζόταν σε τριπλή μορφή. Άλλο όνομα με το οποίο ήταν γνωστή είναι Περσηίς. 
Η θεά μοιάζει να είναι πάντα καλυμμένη με ένα πέπλο μυστηρίου, το οποίο οι ήδη από τα αρχαία χρόνια αντιφατικές συγγραφικές αναφορές, τα λιγοστά αρχαιολογικά ευρήματα καθώς και ο μυστηριακός χαρακτήρας της λατρείας της.

Η λατρεία της άρχισε ως περιορισμένη και τοπική, εξελίχθηκε αργότερα σε επίσημη τελετή τη πόλης και τελικά ο Ησίοδος την εξ υμνούσε σχεδόν ως αρχηγό όλων των θεών. 
Είχε σχέση με τη θεά Εστία, που ήταν η Γη, η πηγαία ουσία και αίτια των πάντων και την παμπάλαια λατρεία των ψυχών στην εστία του σπιτιού. Πιστευόταν μάλιστα, ότι η ίδια η Εκάτη κατοικούσε στο βάθος της εστίας, όπου την τιμούσαν μαζί με τον υποχθόνιο Ερμή, το ανδρικό αντίστοιχό της, και τους («εφεστίους») σπιτικούς πατρογονικούς θεούς.
 Ήταν, επίσης, η κυρία των ψυχών, οι οποίες είχαν ακόμη δεσμούς με τον επάνω κόσμο, παρούσα στους τόπους κατοικίας των νεκρών, τούς τάφους, και τη λατρεία τους.
 Τα Ομηρικά Έπη αγνοούν την θεά, υπάρχει εκτεταμένη αναφορά – η έκταση και ο χαρακτήρας της οποίας σε συνάρτηση με την απουσία από τα έπη περιπλέκουν ακόμα περισσότερο την κατάσταση- στην θεογονία του Ησίοδου που αποτελεί και την πρώτη φιλολογική αναφορά σε αυτή. 
Ο ποιητής αφιερώνει,  σε μια πρωτοφανή παρέκβαση της αφηγούμενης ιστορίας,  πάνω από 50 στίχους. Λέει, ακόμη, πως η θεά ασκούσε την κυριαρχία της από την εποχή των Τιτάνων πριν πάρει την εξουσία ο Ζευς και η τάξη του.
Εν συνεχεία ο Ησίοδος μας πληροφορεί πως η θεά τιμήθηκε όσο κανείς άλλος από τον πατέρα των θεών και των ανθρώπων Δία – καθώς είχε πάρει το μέρος του – και έτσι διατήρησε τις εξουσίες που είχε και πριν την Τιτανομαχία. Ακολουθεί το απόσπασμα του Ησίοδου ( 411-452):
" Γέννησε και την Αστερία [ο Τιτάνας Κοίος από τη Φοίβη] με το ωραίο όνομα που κάποτε ο Πέρσης την οδήγησε στο μεγάλο παλάτι του να γίνει η αγαπημένη του σύντροφος. Κι αυτή έμεινε έγκυος και γέννησε την Εκάτη, που αυτήν πάνω απ' όλους τίμησε ο Ζευς, ο γιος του Κρόνου και της χάρισε λαμπρά δώρα να ορίζει απ' τη γη και απ' την ακένωτη θάλασσα. 
Αλλά και στον γεμάτο αστέρια Ουρανό πήρε αξίωμα και τιμάται πιο πολύ απ' όλους τους αθάνατους θεούς. Γιατί και μέχρι τώρα όποιος άνθρωπος στη γη προσφέρει κατά τη συνήθεια, εξιλαστήρια θυσία προσκαλεί την Εκάτη. Κι εύκολα η θεά δείχνει την εύνοιά της σ' αυτόν που δέχτηκε την προσευχή του και του χαρίζει ευτυχία, γιατί έχει τη δύναμη. 
Επειδή όσοι γεννήθηκαν απ' τη Γαία και τον Ουρανό κι έχουν κάποιο αξίωμα, σ' όλους αυτούς έχει μερδικό. Κι ούτε σε τίποτα ο γιος του Κρόνου την εξεβίασε, ούτε της στέρησε ό,τι της είχε λάχει μέσα στους πρωτύτερους θεούς τους Τιτάνες, αλλά κατέχει ότι απ' την αρχή ήταν το μερδικό της, μερίδιο στη γη, στον ουρανό και στη θάλασσα. Και δεν τιμήθηκε λιγότερο η θεά επειδή ήταν μοναχοπαίδι, αντίθετα πολύ περισσότερο γι' αυτό την τιμά ο Ζευς. 
Αυτόν που θέλει τον βοηθά πολύ και τον ωφελεί. 
Στις δίκες κάθεται πλάι στους σεβαστούς βασιλιάδες, και στις συνελεύσεις του λαού προβάλλει αυτόν που θέλει. 
Κι όταν ζώνονται τ' άρματα οι άνδρες για τον φονικό πόλεμο, κι εκεί η θεά βοηθά όποιους θέλει και πρόθυμα δίνει τη νίκη και προσφέρει τη δόξα. 
Κι είναι καλή όταν παραβγαίνουν άνδρες σε αγώνα κι εκεί τους βοηθά και τους ωφελεί. 
Κι αυτός που θα νικήσει με ισχύ κι επιμονή, το ωραίο έπαθλο πρόθυμα και με χαρά παίρνει κάνοντας τους γονιούς του περήφανους. 
Αλλά και μέσα στους ιππείς βοηθά όποιον θέλει. 
Κι αυτούς που δουλεύουν στη γαλάζια ανεμοδαρμένη θάλασσα, και προσεύχονται στην Εκάτη και τον Γαιοσείστη (Ποσειδώνα), εύκολα η δοξασμένη θεά τους φέρνει μεγάλη ψαριά, αλλά κι εύκολα την εξαφανίζει, αν το θελήσει, κι ας φαίνεται δικιά τους (η ψαριά). 
Κι είναι καλή στους στάβλους όπου πληθαίνει τα ζώα μαζί με τον Ερμή. Τα κοπάδια των γελαδιών, τα πλατιά κοπάδια των γιδιών και τα κοπάδια με τα πυκνόμαλλα αρνιά, αν θέλει τα λίγα τα αυξάνει και τα πολλά τα ελαττώνει. 
Έτσι λοιπόν, αν η μάνα της την έκανε μοναχοπαίδι, ανάμεσα σ' όλους τους αθάνατους τιμάται μ' αξιώματα. Μα κι ο γιος του Κρόνου την όρισε τροφό των νέων, που μαζί της ανοίγουν τα μάτια τους στο φως της ολοφώτιστης Αυγής. Έτσι απ' την αρχή ήταν τροφός των νέων και είχε αυτές τις τιμές"

Η Εκάτη πολεμά τον Γίγαντα Κλυτίο με δάδα και ξίφος.

Βωμός του Δία στην Πέργαμο, 2ος αι. π.Χ.

   Η Εκάτη διατήρησε λοιπόν τις εξουσίες της και έτσι είναι αυτή που  βοηθά τους πολεμιστές στον πόλεμο τους δίνει Νίκη και Δόξα, παραστέκεται στους ιππείς. στους βασιλείς στην απονομή της δικαιοσύνης. Βοηθάει στις αγορές τους ρητορικούς λόγους. Φέρνει τιμές στους αθλητικούς αγώνες, παραστέκεται στους κυνηγούς και τους ψαράδες και μαζί με τον Ερμή, προστατεύει και κάνει τα κοπάδια  να αυξάνονται. Μαζί με τον Ποσειδώνα προστατεύει τους ναυτικούς και δίνει καλές ψαριές.
  Τέλος, παραμένει τροφός των νέων όπως την όρισε παλαιότερα ο Κρόνος και αποκαλείται κουροτρόφος, Η εξουσία της παραμένει και  στα τρία μέρη του κόσμου. Ουρανό, Θάλασσα και χθόνα και επίθετα που της  αποδίδονται είναι : Ουρανία, Χθονία, Ενάλια.
Έχει την δύναμη να αρνηθεί όλα τα παραπάνω στους θνητούς που δεν την τιμούν.
Σημαντική είναι η παρουσία της στον περίφημο μύθο της αρπαγής της Περσεφόνης. Όπως και η Δήμητρα, ακούει τη φωνή του απαχθείσας κόρης. Τη συναντά κρατώντας φως στο χέρι της και ρωτάει τον απαγωγέα με λόγια που ανήκουν στη Δήμητρα. Ο ποιητής μας λέει πως και οι δύο πηγαίνουν να βρουν τον Ήλιο, τον αυτόπτη μάρτυρα. Υφίστανται δύο αποδόσεις του μυθολογήματος. Στη μία πρωταγωνιστεί η Δήμητρα και στην άλλη η Εκάτη, που πηγαίνει μάλιστα και στον Κάτω Κόσμο για να αναζητήσει την Περσεφόνη. Αφού συναντηθούν η μητέρα με την κόρη, η Εκάτη εμφανίζεται για άλλη μια φορά στον ύμνο, για να παραλάβει την Κόρη και να μείνει για πάντα μαζί της.  
Η Εκάτη και η Περσεφόνη είναι το ίδιο αδιαχώριστες, όπως η Περσεφόνη και η Δήμητρα. 
Στην ιδέα της Εκάτης, εκτός από την ιδιότητα της Κόρης, ανήκει ακόμη ένα είδος μητρικότητας, η συγγένειά της με το φεγγάρι και τον πρωτόγονο κόσμο των φαντασμάτων όπως η ΄Αρτεμις ή η ίδια η Μητέρα Γη, ήταν και αυτή κουροτρόφος, παραμάνα και τροφός όλων όσων γεννήθηκαν μετά από αυτήν. Στον ύμνο, εμφανίζεται σε αυτό το ρόλο η Δήμητρα σαν παραμάνα του νεότερου γιου του βασιλιά της Ελευσίνας. Και με τη δική της μορφή καθοδηγεί το ενδιαφέρον μας για την Εκάτη.

Ο Αισχύλος τη συνδέει με τη Σελήνη και την παρουσιάζει ως Άρτεμη-Εκάτη, ενώ ο Ευριπίδης τη θεωρεί κόρη της Λητούς, και πρώτος στη Μήδεια την παρουσιάζει ως θεά προστάτιδα των μαγισσών. 
Η Εκάτη λοιπόν συνδέεται και συνταυτίζεται με τη Δήμητρα, την Περσεφόνη, τον Ερμή και τον Κάτω Κόσμο, τη Γη, τον Πάνα, την Κυβέλη και τους Κορύβαντες, τις Χάριτες στη μορφή που έχει ως προστάτης των καλλιεργειών και της γης. Ήταν στενά συνδεδεμένη με τα Ελευσίνια μυστήρια.
  Όπως και η Άρτεμις, η Εκάτη έρχεται επίσης αρωγός εις τις επιτόκους γυναίκες. 
Έχει ιδιαίτερες σχέσεις με τους Θεούς της θαλάσσης αλλά και με τον Άρρητο, τον Ανείπωτο Κόσμο των Νεκρών. Με την προσωνυμία Προθυραία λατρεύεται ως Θεά που στέκει εμπρός από τις θύρες των οίκων των θνητών αλλά και ως αυτή που στέκει εις τα σταυροδρόμια, όπως ακριβώς ο Ερμής, ο Θεός του λυκαυγούς και του λυκόφωτος, που είναι επίσης υιός της Μαίας Νυκτός και συνδέεται με τον Κόσμο των νεκρών καθώς είναι ο Ψυχοπομπός θεός.  Εκεί με απλές αρχικά στήλες, τα Εκατεία, που παρουσιάζουν μεγάλη συνάφεια και με τις αντίστοιχες του Ερμή για τα σταυροδρόμια καλείται η θεά ως φύλακας των ορίων.
Η Εκάτη προσφωνείται ακόμη με τα ονόματα Σκύλλα και Λύκαινα, ονόματα που φέρουν κάποια ζώα ιερά για την Αρτέμιδα και τον Απόλλωνα.
Στους ύστερους χρόνους δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη χθόνια υπόστασή της και στις μαγικές της ιδιότητες. Τότε εμφανίστηκε με τρομακτική μορφή όπως η Μέδουσα και οι Ερινύες.  
Τα τρίστρατα και οι πύλες σπιτιών και πόλεων είναι και τα σημεία που βρίσκουμε κυρίως τους ‘υπηρέτες’ της θεάς να την λατρεύουν. Ξεκινώντας από την καθημερινή φροντίδα της οικιακής Εκάτης, φτάνουμε στις πιο ειδικές περιπτώσεις, των φημισμένων Δείπνων της Εκάτης, τα Εκαταία Δείπνα, στα τρίστρατα. Εκεί,  ακριβώς πριν την αρχή του κάθε νέου σεληνιακού μήνα, την τελευταία εκ των αποφράδων ημερών χωρίς σελήνη, ακριβώς πριν την νουμηνία, βρίσκουμε τους ανθρώπους να της εναποθέτουν  σκεύη με προσφορές και φαγητό (το οποίο συνήθως κατανάλωναν τα σκυλιά της ή και περιπλανώμενοι επαίτες ). 
Μάλλον αργότερα και όταν ενισχύθηκε ο σεληνιακός της χαρακτήρας έχουμε ακόμα μια περίπτωση μηνιαίας λατρευτικής πρακτικής κατά την Πανσέληνο, όπου προσφέρονται στρογγυλά γλυκίσματα με ένα κερί πάνω τους (παρατηρούμε εικόνα που ταυτίζεται με τις σημερινές εορταστικές τούρτες), αμφιφών.

Τέλος εικάζεται και λατρεία προς την θεά σε νεκρικές τελετές, βρίσκουμε εξ’ άλλου και το επίθετο Τυμβιδία στον ορφικό ύμνο, και ίσως με αυτόν το χαρακτήρα της χθόνιας θεάς να τιμάται και ως Κουροτρόφος. Μάλιστα βρίσκουμε και θεσμοθετημένη λατρεία της ως Άρτεμη-Εκάτη Κουροτρόφος στον δήμο της Ερχείας. Μέσω των διαφορετικών λατρευτικών πρακτικών και απεικονίσεων που μας έχουν παραδοθεί για την θεά, μπορούμε να καταρτίσουμε και τον παρακάτω πίνακα με αφιερώματα και σύμβολα της.
Με την εκδοχή αυτή συνδέονται οι οικιακοί καθαρμοί, τα οξυθύμια, με τα οποία διώχνονταν από το σπίτι τα κακά πνεύματα. Αφιερωμένος στην Εκάτη ήταν ο χώρος που βρισκόταν μπροστά από την πύλη του ναού, της πόλης ή του οίκου. Λατρευόταν για τις μαγικές της κυρίως ιδιότητες, για τη δύναμη που είχε να κρατάει μακριά από την καθημερινή ζωή το κακό.
 Ως προσφορά προς την Εκάτη και τις ψυχές αυτές τοποθετούσαν οι άνθρωποι την τελευταία νύκτα του μηνός τα «δείπνα της Εκάτης» στα σταυροδρόμια και στα τρίστρατα (τρίοδοι) (ανάλογα με τα τρία ή τέσσερα πρόσωπα της Εκάτης), όπου πίστευαν, ότι τριγύριζαν οι κακοί δαίμονες. Έριχναν, δηλαδή, εκεί, με στραμμένο το πρόσωπο προς τα πίσω, τα υπολείμματα των καθαρτικών θυσιών, για να κρατήσουν μακριά από τις ανθρώπινες κατοικίες τα αποτρόπαια όντα. 
Επίσης, προς τιμή τής Εκάτης θυσιάζονταν νεαροί σκύλοι προς «κάθαρση», για να την κρατήσουν μακριά.
Ως Εκάτη Προπυλαία, Προθυραία και Ανταία λοιπόν, η θεά εκδηλώνεται με αυτόν τον χαρακτήρα και προστατεύει τα οριακά σημεία, τις πύλες, τις πόρτες των σπιτιών, σηματοδοτεί τα όρια του ανθρωπίνου και ως δυνατή, φοβερή Κόρη, διώχνει κάθε τι κακό. Εδώ η θεά λειτουργεί σαν ένα γοργόνειο και έχουμε μετέπειτα και αναφορές φιλολογικές και εικονογραφικές που την παρουσιάζουν με αυτό τον τρόπο, άγρια και επικίνδυνη: Βριμώ, με φίδια γύρω της, κρατώντας μαχαίρια και συντροφευμένη από το ιερό της ζώο τον κύνα.
Κατ’ αυτό τον τρόπο η θεά φυλάει και τα τρίστρατα, μαγικά σημεία στην σκέψη των περισσοτέρων πολυθεϊστικών λαών όπου συχνά αποτελούν πύλες μεταξύ του κάτω κόσμου και του δικού μας από τις οποίες εισέρχονται οι νεκροί: Ενοδία και Τριοδίτη.
Ίσως από κει να πηγάζει και η καθιερωμένη μετέπειτα απεικόνιση της ως Τρίμορφη, ή και Τρικέφαλη, την οποία πρώτος της απέδωσε παραστατικά όπως πληροφορούμαστε ο Αλκαμένης.
  Αν και αυτή η τρίμορφη παράσταση έμενε να καθιερωθεί και να μείνει η πιο γνωστή αργότερα,  για την παραδοσιακή Ελλάδα παραμένει πιο συνήθης η απεικόνιση της ως απλή κόρη. Αντιστοίχως η θεά βρίσκεται στα σπίτια και την οικιακή λατρεία, όπου ανάλογες στήλες ή τρίμορφες απεικονίσεις της, επιστρατεύονται στις εισόδους των οίκων για προστασία.
Στον ελληνικό κόσμο η κλασική μορφή της Εκάτης στέκει αυστηρή και παράξενη, ανάγλυφη πάνω σε ένα τρίγωνο, με τα πρόσωπά της στραμμένα σε τρεις κατευθύνσεις. 
Οι Έλληνες προσπάθησαν να απαλλαγούν από την αυστηρότητα αυτών των αγαλμάτων διασπώντας την τρισυπόστατη θεότητα σε τρεις παρθένες χορεύτριες. 
Στις μεταγενέστερες εποχές, επέμειναν εντονότερα στην τρισυπόστατη όψη της θεότητας από ό,τι στην κλασική εποχή του Ησίοδου.
Ταυτόχρονα η Εκάτη, ως κυρία των πνευμάτων, προειδοποίησε τους Έλληνες πως μια τριπλή διαίρεση θα δημιουργούσε αναγκαστικά δίπλα στον οργανωμένο κόσμο του Δία μια χαοτική περιοχή, στην οποία θα συνέχιζε να υπάρχει το αμορφοποίητο μέρος του αρχέγονου κόσμου ως Κάτω Κόσμος. Οι Έλληνες θεώρησαν πως η τριπλότητα της Εκάτης ήταν κάτι υποχθόνιο.
Σε προγενέστερες περιόδους, πριν ακόμη απολιθωθούν τα τρία πρόσωπα της Εκάτης στα γνωστά Εκάτεια, αυτές οι τρεις όψεις φαίνεται πως αποτελούσαν πολλές μορφές ή βασίλεια του κόσμου, πολλές δυνατές εξελίξεις της μιας και ίδιας συμπαγούς ιδέας. 
 Έτσι, στη μορφή αυτής που προφανώς είναι η μικρότερη των θεαινών, η κατώτερη από τις τρεις, διακρίνεται μια εσωτερική σχέση ανάμεσα στη Δήμητρα, την Κόρη και την Εκάτη. 
Μεταγενέστερες παραδόσεις της αποδίδουν ως κόρη την Κίρκη, άλλοτε θεωρείται μητέρα της. Και επειδή η Κίρκη είναι θεία της Μήδειας, οι γυναίκες αυτές συγκροτούν την οικογένεια των μαγισσών
 Δεν πρέπει να λησμονήσουμε ούτε για μια στιγμή πως δεν είναι η ιδέα της κλασσικής ή της μεταγενέστερης Εκάτης που προσεγγίζει περισσότερο αυτή τη θεμελιώδη ιδέα, αλλά η αρχική μορφή μιας Δήμητρας και μιας Εκάτης σε ένα πρόσωπο. 

 Η ουσία της θεάς βρίσκεται ακριβώς στον συμπληρωματικό της χαρακτήρα και στις σχέσεις της με τις άλλες μεγάλες θεότητες του Πανθέου μας. Μόνο κατά αυτόν τον τρόπο εξηγείται όχι μόνο ο πολλές φορές αντιφατικός της χαρακτήρας, αλλά και οι προεκτάσεις που κατά καιρούς απέκτησε η εξουσία της. 
Η Εκάτη θα μπορούσαμε απλά να πούμε πως είναι το συμπλήρωμα του αλλού μεγάλου αγγελιοφόρου, του Ερμή, με τον οποίο κατά καιρούς σχετίστηκε και στις μυθικές αναφορές, αλλά και ως ρόλος. 
Γιατί εκεί που ο Ερμής περνάει τα όρια από πάνω προς τα κάτω σε μία πορεία Όλυμπος - Γη - Κάτω Κόσμος, η Εκάτη είναι αυτή που τα διασχίζει με την αντίστροφη πορεία, Κάτω Κόσμος - Γη- Όλυμπος. Η Εκάτη συνδέει τους νεκρούς με εμάς και εμάς με το θείο, κουβαλώντας τις ψυχές και τις μνήμες, το προγονικό δυναμικό, τις προσφορές, την θέληση και την δική μας λατρεία στον Όλυμπο. 
Έρχεται εκεί που την χρειαζόμαστε, σαν αγαπημένη κόρη ή μεγάλη μητέρα θεά, να συμπληρώσει τα κενά που αφήνουν οι πιο διακριτές ουσίες των άλλων θεοτήτων. 
Για την φροντίδα της αυτή, στο γένος των θνητών, τις πρέπουν και οι μέγιστες των τιμών.

Η έρευνα έγινε από την Γιώβη Βασιλική-Επιλογή από αναφορές στην Εκάτη από: Μέγας Ενιαυτός/ βικιπαίδεια/Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας της Δήμητρας Μήττα