Ο Κούρος του Παλαικάστρου

  Ο αρχαιολογικός χώρος του Παλαικάστρου βρίσκεται σε απόσταση 2 χλμ. από το Παλαίκαστρο, στην παραλία της Χιόνας. Η σημαντικότερη ανακάλυψη στο χώρο ήταν το ιερό του Δικταίου Δία, από τα πιο γνωστά ιερά της Ανατολικής Κρήτης.
Στο Παλαίκαστρο όπως και στην Πραισό υπήρχαν ιερά που κατά πάσα πιθανότητα τελούσαν υπό την αιγίδα του κεντρικού ιερού σπηλαίου της Ανατολικής Κρήτης όπου ο μύθος θέλει να γεννήθηκε ο Δίας, το Δικταίο Άντρο.

 Εκεί βρέθηκε και το μοναδικού κάλους εύρημα, ο Κούρος του Παλαικάστρου. Πρόκειται για ένα χρυσελεφάντινο αγαλματίδιο ανδρικής μορφής, από τα πιο ξεχωριστά έργα της μινωικής τέχνης. Το αγαλμάτιο αυτό είναι μοναδικό αριστούργημα της μινωικής τέχνης (ύψος περ. 50 εκ., μέγ. πλάτος 18,5 εκ. στους αγκώνες). Φιλοτεχνήθηκε με εξαιρετική ευαισθησία και προσοχή στη λεπτομέρεια.
Αποτελείται από τουλάχιστον οκτώ κομμάτια, που κατασκευάσθηκαν χωριστά και ενώθηκαν με συνδέσμους. Tο ειδώλειο ήταν φτιαγμένο από ελεφαντοστό (σώμα), φύλλα χρυσού (σανδάλια, ζώμα), σερπεντινίτη (μαλλιά), ορεία κρύσταλλο (μάτια), ξύλο και μπλε υαλόμαζα (βάση). Το σώμα της μορφής είναι φτιαγμένο από δόντι ιπποπόταμου, στο οποίο ο καλλιτέχνης έχει αποδώσει με εκπληκτικό τρόπο τις ανατομικές λεπτομέρειες, ιδιαίτερα των χεριών και των ποδιών. Από χρυσό έλασμα είναι το μινωικό ζώμα, τα υποδήματα και ίσως το ένα περικάρπιο, από οφίτη λίθο είναι τα μαλλιά, από ξύλο οι σύνδεσμοι, από ορεία κρύσταλλο τα μάτια. Η μπλε υαλόμαζα με τα μικρά χρυσά δισκία, πιθανόν συγκολλημένα σε ξύλο, μπορεί να αποτελούσε τη βάση του.

 Το αγαλματίδιο διασπάσθηκε και κάηκε με την καταστροφή του ιερού στην Υστερομινωική Ι περίοδο, και τα κομμάτια του βρέθηκαν διάσπαρτα στην ευρύτερη περιοχή, σε τρεις διαφορετικές ανασκαφικές περιόδους. Θεωρείται κρητικό έργο, αλλά με ισχυρές επιδράσεις από την αιγυπτιακή τέχνη, όπως δείχνουν η τεχνική, τα υλικά και οι αναλογίες της μορφής.
Oνομάστηκε "Kούρος" διότι πιστεύουμε ότι σχετίζεται με τον Κούρο του ύστερου Ύμνου και γιατί, όπως οι αρχαϊκοί Κούροι, εμπνέεται από τη μακρόχρονη παράδοση των αιγυπτιακών μορφών, που στέκουν "σφιγμένες" με προτεταμένο το ένα πόδι. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οφείλει τη στάση αυτή του σώματος στην υπερχιλιετή παράδοση παρόμοιων αιγυπτιακών μορφών, όπως ακριβώς και η μεγάλη σειρά πολύ μεταγενέστερων αρχαϊκών ελληνικών λίθινων κούρων.

 Στα ερείπια του ναού του Παλαικάστρου, βρέθηκε επιγραφή σπασμένη σε πολλά κομμάτια, από φαιό ασβεστόλιθο που περιλάμβανε τον ύμνο προς τον Δικταίο Δία. Σύμφωνα με τον καθηγητή κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Μιχ. Τιβέριο τον ύμνο αυτό έψαλλαν νέοι, γυμνοί, χορεύοντας οργιαστικά και κρούοντας τις χάλκινες ασπίδες τους μιμούμενοι τους μυθικούς Κουρήτες, που φύλαγαν το θείο βρέφος καλύπτοντας το κλάμα του από τον πατέρα του Κρόνο με δυνατούς θορύβους χορεύοντας και χτυπώντας τις ασπίδες τους.
Ο ύμνος είναι μια επίκληση στον Δικταίο Δία, εξυμνούνται τα αγαθά και η παντοδυναμία του και τον παρακαλούν να φέρει στους ανθρώπους την ευτυχία, στη γη εφορία των καρπών κ.λ.π.
Η λατρεία στο ιερό πιθανότατα είχε μυστηριακό χαρακτήρα και ήταν συνεχής από τους Γεωμετρικούς χρόνους έως τη Ρωμαϊκή κατάκτηση.
Η επιγραφή που σήμερα βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου χρονολογείται τον 2ο-3ο μ.Χ. αιώνα αν και λαμβάνοντας υπ’ όψη την εκφορά της γλώσσας πρόκειται για παλιότερο κείμενο πιθανώς του 4ου-3ου π.Χ. αιώνα που και αυτό με τη σειρά του βασίζεται σε ακόμα παλιότερο ύμνο που δεν σώζεται.

Αρχαίο Κείμενο

Ιώ. Μέγιστε Κούρε, χαίρε μοι Κρόνειε, παγκρατές γάνους, βέβακες
δαιμόνων αγώμενος. Δίκταν ές ενιαυτόν έρπε και γέγαθι μολπά
ταν τοι κρέκομεν πακτίσι μείξαντες αμ΄ αυλοίσιν και στάντες αείδομεν τεόν αμφί βωμόν ευερκή. Ιώ, Μέγισ[τε] Κούρε χαίρε μοι Κρόνειε παγκρα[τές γάνους, βέβακες] δαιμόνων αγώμενος. Δίκταν ές ενι[αυτόν έρπ]ε και γέγαθι μολπά. Ενθα γαρ σε, παίδ' άμβροτον,
ασπιδ[ηφόροι τροφήες] παρ' Ρέας λαβόντες πόδα κ[ρούοντες αντέκρυψαν] . Ιώ. Μέγιστε Κούρε, χαίρε μοι Κρόνειε, παγκρατές γάνους, βέβακες δαιμόνων αγώμενος. Δίκταν ές ενιαυτόν έρπε και γέγαθι μολπά....................τα]ς καλάς Αούς. [Ιώ. Μέγιστε Κούρε, χαίρε μοι Κ]ρόνειε,παγκρατές γάν[ους, βέβακες δαιμόνω]ν αγώμενος. Δίκταν ές ενι[αυτόν έρπε κα]ι γέγαθι μολπά. [Ωραι δε β]ρύον κατήτος και βροτούς Δίκα κατήχε [άλλα τε θνατ΄ ‘αμφ]επε ζω α φίλολβος Ειρήνα. [Ιώ. Μέγιστε Κούρε, χαίρε μοι Κρόνειε], παγκρατές γάν[ους, βέβακες δαιμόνων αγώ]μενος Δίκταν ες ε[νιαυτόν.έρπε και γέ]γαθι μολπά. Α[μών θόρε κ΄ ες δέ]μνια και θορ΄ εύποκ΄ ες [ποίμνια κ΄ ες λήϊ]α καρπών θόρε κ΄ ες τελεσφ[όρους αύρας].Ιώ. Μέγιστε Κούρε, χαίρε μοι Κρ[όνειε],παγκρατές γάνους, βέβακες [δαιμό]νων αγώμενος Δίκταν ες ενι[αυτόν]. έρπε και γέγαθι μολπά. [Θόρε κ΄ ες] πόληας αμών θόρε κ΄ ες ποντοπόρας νάας Θόρε κ΄ ες ν[έους πο]λείτας Θόρε κ΄ ες Θέμιν κλ[ειτάν. Ιώ. Μέγιστε] Κούρε, χαίρε μοι Κρ[όνειε], παγκρατές γάνους, βέβακ[ες δαιμόνων αγ]ώμενος Δίκταν ες ενι[αυτόν.έρπε και γέγαθι] μολπά.

Μετάφραση 

Βοήθα Μέγιστε Κούρε, καλώς ήλθες γιε του Κρόνου, Παντοδύναμε και λαμπρότερε από τους άλλους (θεούς). Συνοδευόμενος από τους Δαίμονες (Κουρήτες), έρχεσαι κάθε χρόνο στη Δίκτη και ψάλλομε τον ΄ύμνο σου κτυπώντας τις άρπες, συγχωνεύοντας τον ήχο τους, με τον ήχο των αυλών, και ψάλλομε αυτόν γύρω από το βωμό σου, τον περιφραγμένο καλά.
Βοήθα Μέγιστε Κούρε, καλώς ήλθες
γιε του Κρόνου, Παντοδύναμε και λαμπρότερε από τους άλλους (θεούς).
Συνοδευόμενος από τους Δαίμονες (Κουρήτες), έρχεσαι κάθε χρόνο στη Δίκτη και ψάλλομε τον ΄ύμνο σου .
Διότι εδω (σαυτόν τον τόπο) εσένα, θεϊκό παιδί, Οι ασπιδοφόροι ανατροφείς Σου, Σε παρέλαβαν από τη Ρέα, χτυπώντας τα πόδια τους με θόρυβο, Σε εκρυψαν σε αλλο μέρος (απεναντι).
(Εδώ πιθανον να εχουμε την Δίκτη και ενταντι τη Ιδη.)
Βοήθα Μέγιστε Κούρε, καλώς ήλθες
γιε του Κρόνου, Παντοδύναμε και λαμπρότερε από τους άλλους (θεούς).
Συνοδευόμενος από τους Δαίμονες (Κουρήτες), έρχεσαι κάθε χρόνο στη Δίκτη και ψάλλομε τον ΄ύμνο σου .
.............τις καλές ημέρες.
Βοήθα Μέγιστε Κούρε, καλώς ήλθες
γιε του Κρόνου, Παντοδύναμε και λαμπρότερε από τους άλλους (θεούς).
Συνοδευόμενος από τους Δαίμονες (Κουρήτες) έρχεσαι κάθε χρόνο στη Δίκτη και ψάλλομε τον ΄ύμνο σου .
Την εποχή των βρύων, κατά την οποία
δικαιοσύνη κατέχει τους ανθρώπους,
αλλά και στεφανώνω την ευδαίμονα Ειρήνη.
Βοήθα Μέγιστε Κούρε, καλώς ήλθες
γιε του Κρόνου, Παντοδύναμε και λαμπρότερε από τους άλλους (θεούς).
Συνοδευόμενος από τους Δαίμονες (Κουρήτες),έρχεσαι κάθε χρόνο στη Δίκτη .και ψάλλομε τον ΄ύμνο σου .
Βοήθησε να αυξάνεται η οικογένεια.
και πλούσια μαλλιά να έχουν τα πρόβατα ,
και πολύ καρπό τα σπαρτά, και ευνοϊκοί άνεμοι στα ταξίδια που πραγματοποιούνται.
Βοήθα Μέγιστε Κούρε, καλώς ήλθες
γιε του Κρόνου, Παντοδύναμε και λαμπρότερε από τους άλλους (θεούς).
Συνοδευόμενος από τους Δαίμονες (Κουρήτες), έρχεσαι κάθε χρόνο στη Δίκτη και ψάλλομε τον ΄ύμνο σου .
Βοήθα τις πόλεις και τα πλοία που πλέουν στους πόντους.
Βοήθα να έχει αρκετούς νέους η πόλη,
βοήθα και την δικαιοσύνη στην ένδοξο πόλη.
Βοήθα Μέγιστε Κούρε, καλώς ήλθες
γιέ του Κρόνου, Παντοδύναμε και λαμπρότερε από τους άλλους (θεούς).
Συνοδευόμενος από τους Δαίμονες (Κουρήτες), έρχεσαι κάθε χρόνο στη Δίκτη και ψάλλομε τον ΄ύμνο σου .

Πληροφορίες από: www.sitia.gr/art-hellas.blogspot.gr/www.palaikastro.com/