Θεοί, αν η λύπηση είναι δουλειά δική σας, ρίξτε μου μια ματιά.

Στο ποίημα αυτό ο Κάτουλλος βαθιά πληγωμένος εκφράζει τον πόνο του για την αχαριστία και προδοσία της αγαπημένης του. Θεματικά το ποίημα ανακαλεί το π.8, όπου διαβάζουμε μια παρόμοια, αν και περισσότερο ανάλαφρη σε διάθεση, αντίδραση του ποιητή στην άρνηση της Λεσβίας.

Εδώ, ο τόνος είναι περισσότερο εξομολογητικός, ενώ διάχυτη είναι μια ατμόσφαιρα απαισιοδοξίας, αν όχι απόγνωσης. Ο έρωτας περιγράφεται από τον ποιητή ως ασθένεια, από την οποία εκείνος προσπαθεί απεγνωσμένα να απαλλαγεί αναζητώντας βοήθεια ακόμα και από τους θεούς. Πρόκειται στην ουσία για έναν εσωτερικό μονόλογο του ποιητή, ο οποίος απευθύνεται στον ίδιο του τον εαυτό και μάλιστα αυτοπροσφωνείται στον στίχο 5 (Catulle). 

Οι στίχοι 10-16, όπου ο Κάτουλλος προσπαθεί να πείσει τον εαυτό του, διακρίνονται για τη ρητορικότητα και την έντονη δραματικότητά τους. Αξιοσημείωτη είναι και η συνδυασμένη χρήση ιατρικής (στ. 21-22), πολιτικο-κοινωνικής (1-4) και θρησκευτικής (17-20, 26) ορολογίας. Όσον αφορά την επιχειρηματολογία του ποιητή φαίνεται πως υπάρχει μια κάποια αντίφαση, καθώς η απο-φασιστικότητα των στίχων 11-16 έρχεται σε σύγκρουση με την εικόνα του αδύναμου ερωτοχτυπημένου ποιητή των στίχων 19-26. Εξίσου προβληματική είναι και η αναφορά στη βοήθεια που προσφέρουν οι θεοί σε κάποιον ετοιμοθάνατο (στ. 17-18), η οποία δεν συμβάλλει σε θεραπεία, αλλά προσφέρει εύκολο θάνατο. 

Όμως, ο Κάτουλλος ζητά θεραπεία και όχι θάνατο. Έτσι, η επίκληση των θεών χρησιμοποιείται περισσότερο, για να προσδώσει μελοδραματικότητα παρά για να επιτύχει την απαλλαγή του ποιητή από το ερωτικό μαρτύριο. Άλλωστε, η τελική έκβαση του ποιήματος παραμένει ανοιχτή, δίχως ο αναγνώστης να γνωρίζει αν τελικά οι θεοί ανταποκρίθηκαν στο αίτημα του ποιητή.

Δομικά το ποίημα μπορεί να διακριθεί σε δύο μισά: α) στ. 1-12: περιγραφή του ερωτικού μαρτυρίου, και β)στ. 13-26: προσπάθεια θεραπείας από την ερωτική «ασθένεια». Η προσευχή στους θεούς (στ. 17-26) παρουσιάζει ενδιαφέρον, όχι μόνο γιατί εμφανίζει τα βασικά τυπικά χαρακτηριστικά μιας προσευχής [κλητική προσφώνηση (στ. 17), υπενθύμιση παρελθοντικών ευεργεσιών στους θεούς (στ. 17-18), έκκληση για βοήθεια (στ. 25-26)], αλλά και γιατί προσφέρει ενότητα στο ποίημα (ringcomposition) απηχώντας την αναφορά του ποιητή στην ευσέβειά του στους εναρκτήριους στίχους (στ. 1-4)]. 

Έτσι, ο ποιητής καταφέρνει να συνδυάσει ευφυώς το ερωτικό παράπονο με την προσευχή στους θεούς. Από ειδολογική άποψη το ποίημα 76 (όπως και το ποίημα 68) αποτελεί σημαντικό σταθμό στην πορεία εξέλιξης της ρωμαϊκής ερωτικής ελεγείας και έχει χαρακτηριστεί ως ελεγεία. Ενδεχομένως, θα ήταν προτιμότερο να μιλάμε για ένα πρώιμο δείγμα ελεγείας. Πολλά από τα θέματα του ποιήματος πράγματι αποτελούν συνήθεις θεματικές επιλογές της ρωμαϊκής ελεγείας, όπως π.χ. η αγάπη και αφοσίωση του ποιητή στην αγαπημένη του, η αγάπη ως συμβόλαιο πίστης, το ερωτικό μαρτύριο του ποιητή, ο έρωτας ως ασθένεια, οι προσπάθειες του ποιητή να απαλλαγεί από τον έρωτά του. Πέρα, όμως, από το θεματικό υπόστρωμα και τη μετρική φόρμα, είναι κυρίως η συναισθηματική ένταση, η εκφραστική δυναμική και ο εξομολογητικός τόνος του ποιήματος που συνηγορούν καθοριστικά υπέρ της ελεγειακής ειδολογικής του κατάταξης.
Σε κάθε περίπτωση οφείλει κανείς να αναγνωρίσει ότι το π.76, υπερβαίνοντας κατά πολύ τους εκφραστικούς περιορισμούς και τις ποιητολογικές προδιαγραφές του επιγράμματος, ουσιαστικά ανοίγει τον δρόμο προς την κατεύθυνση της ρωμαϊκής ερωτικής ελεγείας.
Ανάγνωση στα λατινικά (μόνο οι στίχοι 1-27):

Μετάφραση ποιήματος 76 του Κάτουλλου

Αν είναι ευχάριστο κανείς να ανακαλεί ευεργεσίες

του παρελθόντος, όταν αναλογίζεται πως είναι ευσεβής

και δεν πρόδωσε την ιερή φιλία, ούτε σε κάποια συμφωνία

ξεγέλασε τους ανθρώπους προσβάλλοντας τα θεία,

τότε χαρές πολλές για όλη σου τη ζωή, Κάτουλλε,

σε προσμένουν από αυτόν τον αχάριστο έρωτά σου.

Γιατί ό,τι καλό μπορούν οι άνθρωποι να πουν ή να κάνουν

για τον άλλο, εσύ και το είπες και το έκανες. 

Όλα όσα εμπιστεύτηκες στο αχάριστο μυαλό της χάθηκαν.

Γιατί, λοιπόν, βασανίζεις τον εαυτό σου παραπάνω;

Γιατί δεν σκληραίνεις την καρδιά σου και δεν σώζεις τον εαυτό σου από εκεί

και δεν σταματάς να είσαι δύστυχος, που ούτε οι θεοί το θέλουν;

Είναι δύσκολο να παρατήσεις ξαφνικά έναν μακροχρόνιο έρωτα.

Είναι δύσκολο· όμως, στ’ αλήθεια, να το πετύχεις μ’ όποιο τρόπο εσύ θέλεις.

Αυτή είναι η μόνη σωτηρία σου. Αυτή είναι μια μάχη που πρέπει να νικήσεις.

Μπορείς δεν μπορείς, αυτό πρέπει να κάνεις.

Θεοί, αν η λύπηση είναι δουλειά δική σας ή αν προσφέρατε ποτέ

βοήθεια σε άνθρωπο ετοιμοθάνατο,

ρίξτε μου μια ματιά. 

Κι αν έζησα αγνή ζωή,

πάρτε μακριά από μένα αυτήν την αρρώστια και την καταστροφή,

που σαν παράλυση γλιστρά σ’ όλα μου τα μέλη

και διώχνει από την καρδιά μου κάθε χαρά.

Δεν ζητώ πια τώρα εκείνη να με αγαπήσει, όπως εγώ,

ούτε, πράγμα αδύνατο, να θέλει να είναι τίμια.

Εύχομαι να βρω την υγειά μου και να απαλλαγώ από τη σιχαμένη αρρώστια.

Θεοί, δώστε μου αυτό ως χάρη για την ευσέβειά μου.

Ρωμαϊκή Ερωτική Ελεγεία [Roman Love Elegy]

Πρόλογος και μετάφραση κειμένου από τους:
ΧΑΡΙΛΑΟΣ Ν. ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
Επίκουρος Καθηγητής Λατινικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ.
ΑΝΔΡΕΑΣ Ν. ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
Αναπληρωτής Καθηγητής Λατινικής Φιλολογίας Ε.Κ.Π.Α.