Στα ίχνη των πρώτων κατοίκων της Ελλάδας

Λίθινα εργαλεία που βρέθηκαν σε τοποθεσία της Λέσβου αποκάλυψαν τη σημαντικότερη θέση της Κατώτερης Παλαιολιθικής εποχής στον ελλαδικό χώρο...

Στα Ροδαφνίδια της Καλλονής, στη Λέσβο, οι άνθρωποι είναι πολύ νοικοκύρηδες, δεν θέλουν ούτε πετρούλα να χαλάει την αρμονία στο λιοστάσι τους. Τις μαζεύουν μία-μία λοιπόν και τις συγκεντρώνουν σε μικρούς σωρούς στις ρίζες των ελαιόδενδρων. Από εκεί θα τις πάρουν για να φτιάξουν ξερολιθιές ή ό,τι άλλο. Μπορεί να φανταστεί κανείς λοιπόν την έκπληξη και τον ενθουσιασμό ενός παλαιοντολόγου όταν ανάμεσά τους ανακαλύπτει εργαλεία πολλών χιλιάδων ετών διαπιστώνοντας ότι στον ίδιο τόπο είχαν βρει καταφύγιο και πρόσφορο έδαφος για την επιβίωσή τους και οι παλαιότατοι πρόγονοί μας.

«Οταν περπάτησα σε αυτόν τον τόπο δεν πίστευα στα μάτια μου. Εχω οργώσει όλη την Ελλάδα αναζητώντας παλαιολιθικές θέσεις, που θα μπορούσε να έχουν προσελκύσει θηράματα και ανθρωπίδες, αλλά αυτή είναι η ιδανική. Λίθινες πρώτες ύλες, το ανάγλυφο του εδάφους, ένα ποταμάκι, θερμοπηγές». Εκείνη την ημέρα στα Ροδαφνίδια η δρ Νένα Γαλανίδου, καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, δεν είχε εντοπίσει απλώς μια σπουδαία θέση της Κατώτερης Παλαιολιθικής εποχής, αλλά τη σημαντικότερη στον ελλαδικό χώρο - είναι ελάχιστες - όσον αφορά την έκταση, τη χρονολόγησή της, ακόμη και τις γεωγραφικές συντεταγμένες της στο δυτικότερο άκρο της Ασίας, που είναι ταυτόχρονα και το ανατολικότερο της Ευρώπης.

Πρόκειται για την πρώτη μεγάλη Αχελαία θέση στην Ελλάδα, με ευρήματα που συνδέουν την πρώιμη αρχαιολογία της χώρας μας με την παγκόσμια έρευνα για την καταγωγή και εξέλιξη του ανθρώπου και την πορεία του από την Αφρική προς την Ευρώπη και αντιστρόφως. Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε ότι μέσα σε μία μόνο ανασκαφική περίοδο - το περασμένο καλοκαίρι - η διεθνής επιστημονική ομάδα της κυρίας Γαλανίδου εντόπισε 25 λίθινα εργαλεία και κοπείς αυτής της πολιτισμικής φάσης, που χρονολογούνται στη Μέση Πλειστόκαινη Εποχή (780.000 - 126.000 χρόνια πριν από το παρόν).

«Τα Ροδαφνίδια αποτελούν κλειδί για την κατανόηση των μετακινήσεων και προσαρμογών προγονικών μας ειδών σε αυτή την περιοχή» επισημαίνει η ίδια. Απόδειξη η ένθερμη υποδοχή της πρώτης, επίσημης ανακοίνωσης του ευρήματος πριν από λίγες ημέρες στο Βρετανικό Μουσείο, στο επιστημονικό συνέδριο για την Ευρωπαϊκή Παλαιολιθική Αρχαιολογία, που έγινε στο πλαίσιο μεγάλης έκθεσης με θέμα «Τέχνη της εποχής των παγετώνων και άφιξη του σύγχρονου νου».

Γέφυρα ξηράς

Σε 20 στρέμματα εκτείνεται αυτή η θέση, σε έναν χαμηλό λόφο στη λεκάνη του κόλπου της Καλλονής, όπου εντοπίζονται ποτάμιες και λιμναίες αποθέσεις κοντά στις θερμοπηγές του Λισβορίου. Στη μακρινή εποχή των παγετωδών περιόδων, όταν το νερό των ωκεανών «κλειδωνόταν» στους παγετώνες με αποτέλεσμα την ταπείνωση της θαλάσσιας στάθμης, το στενό της Μυτιλήνης στην ανατολική πλευρά του νησιού, μια απόσταση μικρότερη των 20 χλμ. από την απέναντι ακτή της Ασίας, γινόταν μια γέφυρα ξηράς, που μπορούσε να περπατηθεί. «Μέσω των βαθυμετρικών χαρτών γνωρίζουμε ότι μια υποχώρηση της θαλάσσιας στάθμης κατά 60 μ. αρκούσε για να ενωθεί η Λέσβος με τη Δυτική Ασία» επισημαίνει η κυρία Γαλανίδου.

Σε υγρότοπο, πιθανότατα με λίμνη τροφοδοτούμενη από γλυκό νερό, μεταβαλλόταν τότε ο κόλπος δημιουργώντας ένα περιβάλλον πλούσιο σε φυσικούς πόρους: φυτά, θηράματα, γεωθερμία, ακόμη και εξαιρετικές πρώτες ύλες-κατάλοιπα του ηφαιστειακής προϊστορίας της ευρύτερης περιοχής, όπως βασάλτες και πυριτιωμένα πετρώματα κατάλληλα για την κατασκευή εργαλείων, καθώς η θραύση τους δίνει κοφτερές ακμές. Ενας τέτοιος τόπος δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητος από τους πρώτους κατοίκους του ελλαδικού χώρου.

Ποιοι ήταν όμως αυτοί; Επρόκειτο για ένα ή περισσότερα είδη; Ηταν Homo erectus, Homo heidelbergensis ή κάποιο άλλο είδος; «Παραμένει άγνωστο» απαντά η κυρία Γαλανίδου. «Και τα δύο είδη κατασκεύαζαν και χρησιμοποιούσαν χειροπελέκεις, τα εργαλεία δηλαδή που αποκαλύπτει η ανασκαφή μας σε μεγάλους αριθμούς και που βρίσκονται σε θέσεις της Πρώιμης Παλαιολιθικής στην Ευρώπη, στην Ασία και στην Αφρική».

Πολυχρηστικά ήταν αυτά τα εργαλεία, κάτι σαν τον ελβετικό σουγιά, γι' αυτό και επεβίωσαν για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. «Ειδικά οι κοπείς, χάρη στη μορφή και τη συμμετρική αναλογία τους, μαρτυρούν την ύπαρξη ενός υποδείγματος και υποδηλώνουν ότι οι ανθρωπίδες της Λέσβου μετείχαν μιας κοινής πολιτισμικής παράδοσης που εντοπίζεται κυρίως στην Αφρική» αναφέρει η ίδια.

Ελληνικά νησιά

Απόφοιτος του Πανεπιστημίου Κρήτης, με διδακτορικό στο Κέιμπριτζ, όπου δίδαξε και έκανε έρευνα επί τέσσερα χρόνια, και με μεταπτυχιακό σε εφαρμογές της Πληροφορικής στην Αρχαιολογία, η κυρία Νένα Γαλανίδου ασχολείται με την Παλαιολιθική Αρχαιολογία από το 1988. «Το δικό μου ενδιαφέρον εστιάζεται στο νησιωτικό κομμάτι της Ελλάδας, γιατί τα νησιά είναι το ανεξερεύνητο κομμάτι της Παλαιοντολογίας» λέει.

Η ίδια πιστεύει ότι η Παλαιοντολογία είναι το πιο παραμελημένο τμήμα της αρχαιολογικής οικογένειας. Γι' αυτό θεωρεί ότι η έκθεση στο Βρετανικό Μουσείο θέτει απαιτητικά και πειστικά το αίτημα της ανάδειξής της σε μια θέση αντάξια της συμβολής της στην ιστορία του πολιτισμού. «Σε αυτή την έκθεση με έργα μικρογλυπτικής - η Ελλάδα δεν έλαβε μέρος καθώς δεν έχει δώσει παλαιολιθικά ευρήματα υψηλής τέχνης - οι διοργανωτές, εμπνεόμενοι από τα επιστημονικά ευρήματα των νευροεπιστημών, δεν μιλούν μόνο για τέχνη αλλά ταυτόχρονα για τον ανθρώπινο εγκέφαλο και την οργανική σύνδεσή του με την ιστορία του πολιτισμού» επισημαίνει, τονίζοντας τις νέες διαστάσεις που παίρνει η έρευνα, η μελέτη και η προσέγγιση της Παλαιολιθικής εποχής.

Εχοντας μόλις επιστρέψει από το παράλληλο συνέδριο στο οποίο διακρίθηκε η Γερμανία. σε ένα πεδίο έρευνας μάλιστα όπου παραδοσιακά κυριαρχούσε η Γαλλία και ακολούθως η Βρετανία, δεν μπορεί να μην κάνει συγκρίσεις με την ελληνική πραγματικότητα. «Τη χρονιά που έλαβα την πρώτη χρηματοδότηση από το Πανεπιστήμιο οι προϋπολογισμοί των εκπαιδευτικών προγραμμάτων είχαν μειωθεί κατακόρυφα και εν συνεχεία συρρικνώνονται διαρκώς. Ωστόσο το βασικό μας αίτημα, που είναι η επένδυση στις ανθρωπιστικές επιστήμες και στην Αρχαιολογία, παραμένει» καταλήγει η κυρία Γαλανίδου.     

πηγή: Βήμα