«Πρέπει να τον τρέλανε ένας θεός»

Στον βιβλίο του «Γενεαλογία της ηθικής» και στο κεφάλαιο «Ενοχή, άσχημη συνείδηση και τα συναφή» ο Νίτσε, μεταξύ άλλων, εκθέτει τα επιχειρήματα του και προσπαθεί να εξηγήσει κάνοντας μια θρησκευτική αναδρομή από τις απαρχές των αρχαίων θρησκειών ως τον χριστιανισμό, πόσο τερατώδεις είναι οι έννοιες  «χρέος/ενοχή/αμαρτία και αυτοσταύρωση» στην εξέλιξη του ανθρώπου, η οποία εισέβαλε στις ψυχές των ανθρώπων μέσω αυτού του δόγματος.

Το παρακάτω απόσπασμα είναι μικρό αλλά δίνει μια εικόνα αυτής της πτώσης.

"Το ότι η σύλληψη των θεών καθ' εαυτήν δεν οδηγεί αναγκαία σ' αυτήν την επιδείνωση της φαντασίας, την οποία δεν μπορούσαμε να μην την ανασυγκροτήσουμε για μια στιγμή· το ότι υπάρχουν ευγενέστεροι τρόποι χρησιμοποίησης της επινόησης των θεών απ' αυτήν την αυτοσταύρωση και αυ-τοβεβήλωση του ανθρώπου, που ήταν το αριστούργημα της Ευρώπης αυτές τις τελευταίες χιλιετίες —για να πειστούμε αρκεί ευτυχώς να ρίξουμε μια ματιά στους θεούς της Ελλάδας, σ' αυτές τις αντανακλάσεις των πιο ευγενών και κυρίαρχων ανθρώπων, στους οποίους το ζώο μέσα στον άνθρωπο αισθανόταν θεοποιημένο και δεν κατασπάραζε τον εαυτό του, δεν λυσσούσε εναντίον του εαυτού του!Οι Έλληνες αυτοί χρησιμοποίησαν για πολύν καιρό τους θεούς τους για να προφυλαχτούν από την «άσχημη συνείδηση», για να μπορούν να χαίρονται την ελευθερία της ψυχής τους: επομένως, με αντίθετη έννοια από εκείνη που χρησιμοποίησε για τον δικό του Θεό ο χριστιανισμός. 

Προχώρησαν πολύ μακριά σ' αυτόν τον δρόμο, αυτά τα λαμπρά και λεοντόκαρδα παιδιά· κι όχι καμιά μικρότερη αυθεντία από τον ίδιο τον ομηρικό Δία τούς δίνει πού και πού να καταλάβουν ότι προχωρούν πολύ μακριά. «Είναι παράξενο!», λέει αυτός μια φορά (πρόκειται για την περίπτωση του Αίγισθου, μια πολύ ακανθώδη περίπτωση): 

«Είναι παράξενο να βλέπεις πόσο παραπονιούνται οι θνητοί για τους θεούς! Ότι μόνον από μας έρχεται το κακό, πιστεύουν αλλά από μόνοι τους οι ίδιοι, φτιάχνουν με την τρέλα τους την ίδια τους τη δυστυχία, ακόμη κι ενάντια στη μοίρα.»   

Όμηρος, Οδύσσεια α, 32-34.

Ωστόσο, βλέπει κι ακούει κανείς συγχρόνως ότι αυτός ο ολύμπιος θεατής και κριτής απέχει πολύ από το να αναγανακτεί μαζί τους και να σκέφτεται κακό γι' αυτούς: «Τί τρελοί που είναι!», σκέφτεται όταν βλέπει τις κακές πράξεις των θνητών, και την «τρέλα», την «αφροσύνη», λιγάκι «αναταραχή μέσα στο κεφάλι», ιδού τι παραδέχονταν οι Έλληνες, ακόμη και οι Έλληνες της πιο ισχυρής και ανδρείας εποχής, ως αιτία πολλών δεινών και συμφορών τους: τρέλα, όχι αμαρτία! το καταλαβαίνετε αυτό;... 

Αλλά ακόμη κι εκείνη η διαταραχή μέσα στο κεφάλι ήταν πρόβλημα —«μα πώς είναι δυνατόν; από πού μπορεί να ήρθε αυτό το πράγμα σε κεφάλια σαν αυτά που έχουμε εμείς, εμείς οι άνθρωποι που έχουμε ευγενή καταγωγή, που είμαστε ευτυχισμένοι, καλοσυγκροτημένοι/επιτυχημένοι, της καλής κοινωνίας, της αριστοκρατίας, της αρετής;». 

Αυτό ήταν το ερώτημα που έθετε στον εαυτό του για αιώνες ολόκληρους ο ευγενής Έλληνας μπροστά σε κάθε ακατανόητη φρικαλεότητα και ανοσιουργία, που είχε μολύνει όμως κάποιον όμοιό του. «Πρέπει να τον τρέλανε ένας θεός», έλεγε στο τέλος μέσα του, κουνώντας το κεφάλι... 

Αυτή η διέξοδος είναι τυπική για τους Έλληνες... 

Μ' αυτόν τον τρόπο χρησιμοποιούνταν εκείνον τον καιρό οι θεοί για να δικαιολογήσουν ως ένα βαθμό τους ανθρώπους, ακόμη και στις κακές τους πράξεις· χρησίμευαν ως αιτίες του κακού —εκείνον τον καιρό οι θεοί δεν έπαιρναν πάνω τους την τιμωρία, αλλά την ενοχή, πράγμα που είναι πιο ευγενές..."