Translate

Τετάρτη 20 Νοεμβρίου 2013

Η Φιλότητα και το Νείκος κατά τον Εμπεδοκλή

Ο Εμπεδοκλής έμεινε κυρίως γνωστός ως ο φιλόσοφος που αντιλαμβανόταν τη ζωή του κόσμου σαν μια συμπαντική τραγωδία που εξελίσσεται μέσω της ανηλεούς σύγκρουσης των δύο εκείνων μεγάλων δυνάμεων που διέπουν κάθε φαινόμενο και κάθε συμβάν του κόσμου:  της Αγάπης (Φιλότης) και του Μίσους (Νεῖκος)....
 Ο Εμπεδοκλής είναι το σύμβολο της ποιητικής μεγαλοφυΐας. Οφείλει πολλά στην ορφικοπυθαγόρεια παράδοση, που θέλει τον τροχό των υπάρξεων και των αναγεννήσεων κινητήρια δύναμη της κοσμικής Δίκης. Επιμένει, πράγματι, ιδιαίτερα στην ιδέα πως ο άνθρωπος δεν είναι παρά ένας περιπλανώμενος φυγάς πάνω στη Γη αυτή, ο οποίος εξιλεώνεται για τα σφάλματα που διέπραξε στις πρότερες ζωές του. Ο ίδιος άλλωστε ο Εμπεδοκλής μας παρουσιάζεται ένας απ’ αυ­τούς τους καταδικασμένους που τον διώκει το Νείκος:
"Ένας κι εγώ μέσα σ’ αυτούς κι απ’ το θεό διωγμένος πλανιέμαι μένοντας πιστός στο μανιασμένο μίσος".
 Απελπισία τον καταλαμβάνει όταν, αναγκασμένος να ενδύεται σαν όλους τους ανθρώπους έναν «σάρκινο μανδύα», ξένο πάνω του συλλογιέται το μέρος όπου του μέλλει να ζήσει:
"Κι έκλαψα εγώ κι εθρήνησα τον τόπο αυτό σαν είδα, ασυνήθιστο κι άχαρο".
 Οι δυνάμεις που οδηγούν τις ψυχές στον κόσμο των ανθρώπων απευθύ­νονται στις τελευταίες μ’ αυτόν τον τρόπο:
 "Κάτω από τούτο φτάσαμε το στεγασμένο σπήλιο εκεί ’ναι ο Φόνος κι η Έχθρητα και Συφορών σμάρια άλλα. Σήψες κι Αρρώστιες άνομβρες και τα τρεχούμενα έργα στης Βλάβης το λιβάδι (ἄτης λειμών) μες στο σκότος τριγυρνούνε".

Στο συγγραφικό έργο του Εμπεδοκλή αποδίδονται πολύ περισσότερα έργα από αυτά που σώζονται. Συγκεκριμένα έγραψε το Περί Φύσεως (2.000 στίχοι). Από τα σωζόμενα αποσπάσματα, συναθροίζοντας τα σε θεματικές ενότητες μας επιτρέπεται να φανταστούμε το περίγραμμα του έργου. Στο Περί Φύσεως προσπαθεί να δώσει τις βασικές αρχές της φυσικής φιλοσοφίας του, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από την εναλλασσόμενη κυριαρχία της Αγάπης (=Φιλότης) και της Διαμάχης (=Νείκος) πάνω στα τέσσερα ριζώματα πυρ, αήρ, ύδωρ, γη. 
Η ουσία του σύμπαντος νοείται από τον Εμπεδοκλή σε μια δίχως τέλος μεταλλαγή καταστάσεων από το ένα στα πολλά και από τα πολλά στο ένα.
Όπως συμβαίνει και με τον Παρμενίδη, ο Εμπεδοκλής απορρίπτει τη γένεση και τη φθορά. 
Στη θέση τους χρησιμοποιεί δύο άλλες έννοιες που τις περιγράφει ως μείξη (γέννηση) και χωρισμός (φθορά) «αγέννητων στοιχείων»
Κρατά το μηδέν έξω από τον κόσμο και ανάγει την γέννηση του κόσμου και τις κοσμικές μεταβολές σε τέσσερις θεμελιώδεις υποστάσεις, ισοδύναμες μεταξύ τους. 
 Τα ριζώματα, αντίθετα από τα φυσικά στοιχεία δεν χάνουν την ταυτότητά τους. Οι δε μεταξύ τους σχέσεις διέπονται από την επίδραση δύο κοσμικών δυνάμεων, που είναι επίσης αγέννητες και αιώνιες, της φιλότητας, (έλξης και συνένωσης) και του νείκους, (έχθρας διάσπασης και διάλυσης).
Στην κοσμολογία του περιγράφει το κοσμικό γίγνεσθαι ως αιώνια κυκλική πορεία. 
Τα δύο ορόσημα αυτής της κυκλικής πορείας είναι:α)ο θεϊκός σφαίρος και β) η χαοτική δίνη, (δίνος) και η συνολική πορεία διακρίνεται σε τέσσερις φάσεις.
-Στη αρχή επικρατεί απόλυτα η φιλότητα και τα τέσσερα ριζώματα βρίσκονται σε πλήρη αρμονία μεταξύ τους, σε κατάσταση μείξης, στη μορφή του σφαίρου.
 -Κατόπιν η είσοδος του νείκους στον σφαίρο οδηγεί σε διαδικασία σταδιακής διάλυσης και αποσύνθεσης. 
Μέσω μιας επεκτεινόμενης δίνης τα ριζώματα ξεχωρίζονται και απομακρύνονται. Τα έμβια όντα που δημιουργούνται σε αυτή τη φάση του κοσμικού γίγνεσθαι υπόκεινται στην αυξανόμενη επιρροή του νείκους. Σε αυτή τη φάση βρίσκεται ο κόσμος μας, που βαδίζει σε κατάσταση αυξανόμενης διαμάχης και εχθρότητας. 
δίνος είναι η φάση της πλήρους κυριαρχίας του νείκους, στην οποία προκαλείται χάος, διάλυση και ολοκληρωτική αποσύνθεση. Εν τέλει εισέρχεται βαθμιαία η φιλότητα και ο κόσμος επιστρέφει στη συγκρότηση του σφαίρου.
-Η φιλότητα και το νείκος είναι δυνάμεις που ασκώνται πάνω στα τέσσερα στοιχεία τα οποία τα φέρνουν σε κατάσταση ισορροπίας.

Πιο αναλυτικά.
Η Φιλότης και το Νείκος διαδραματίζουν σοβαρότατο ρόλο μέσα στην κοσμογονία του Εμπεδοκλή. Αυτή η τελευταία, μάλιστα, θα μπορούσε να διαιρεθεί σε τέσσερις φάσεις:

-Στη ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ  η γη γεννά τα οργανικά μέλη του σώματος των ζώων διαχωρισμένα.
Όταν το σύμπαν βρίσκεται σε κατάσταση τελειότητας, τα τέσσερα στοιχεία είναι συγκεντρωμένα, σε ίση ποσότητα το καθένα, σχηματίζοντας ένα αδιαχώριστο μείγμα απ’ το οποίο η Φιλότης έχει εκδιώξει το Νεί­κος· τα πάντα είναι αρμονικά συγκεντρωμένα στο εσωτερικό του Σφαίρου:  
"Εκεί, ούτε του ήλιου τα γοργά τα μέλη ξεχωρίζουν,ούτε ο γιαλός ούτε η ορμή της γης η δασωμένη. 
Έτσι ακουμπά μες στον πυκνό της Αρμονίας τον κόρφο κυκλόμορφος καμαρωτός στη μοναξιά του ο Σφαίρος"
Στη ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ  τα μεμονωμένα οργανικά μέλη συνενώνονται σε τερατώδεις μορφές. Το Νείκος διεισδύει σιγά σιγά στον Σφαίρο ενώ τα μέλη του τελευταίου αρχίζουν να σειόνται .Από τον διαχωρισμό του μείγματος γεννιούνται ο Ήλιος, οι αστέρες, οι πλανήτες, η Γη και όλα τα όντα του κόσμου. 
Η Γη καταλαμβάνει το κέντρο του σύμπαντος και γεννά τα ζώντα όντα, που καταλαμβάνουν σιγά σιγά την επιφάνειά της. Οι οργανισμοί, όμως, δεν γεννήθηκαν με τη μορφή που τους γνωρίζουμε σήμερα:ο Εμπεδοκλής μας λέει πως αρχικά εμφανίστηκαν μεμονωμένα όργανα, που έμοιαζαν να ψάχνουν κάποιο σώμα, στο οποίο θα μπορούσαν να συγκολληθούν. Έτσι, μας εκθέτει ολόκληρη γενετική τερατολογία, κατά την οποία πά­νω στη Γη «γεννήθηκαν κεφάλια πολλά χωρίς λαιμό και χέρια γυρνούσαν εδώ κι εκεί, χωρισμένα από το σώμα, δίχως ώμους, και μάτια τριγυρνούσαν χωρίς να ’χουνε μέτωπο».Έτσι, σιγά σιγά εμφανίστηκαν τα τέρατα: "Και διπλοπρόσωπα πολλά και διπλομέτωπα φυτρώναν αντρόμορφα βοϊδογέννητα, κι από την άλλη ξεπηδούσαν ανθρωπογόνα βοϊδοκέφαλα, σμικτά πότε μ’ αντρώνε πότε με γυναικών σκιερά και γενετήσια μέλη."
Τα τέρατα, που δεν μπορούν ν’ αντέξουν τις δυσκολίες της ζωής, εξαφανίζονται αφήνοντας έτσι ελεύθερο το πεδίο σε όσα μπορούν να επιβιώσουν κατά τον τρόπο αυτό τα τελευταία, χάρη σ’ ένα είδος φυσικής επιλογής, κατορθώνουν και πολλαπλασιάζονται.
- Στη  ΤΡΙΤΗ ΦΑΣΗ  οι τερατώδεις μορφές που προέκυψαν δεν κατορθώνουν να επιβιώσουν και παραχωρούν τη θέση τους σε νέους τύπους ζώων που έχουν την ικανότητα να συνεχίσουν τη ζωή τους. Όταν πια το Νείκος έχει θριαμβεύσει επί της Φιλότητας, καθένα από τα στοιχεία βρίσκεται συγκεντρωμένο ξέχωρα, καθώς τα όμοια πήγαν να συναντήσουν τα όμοιά τους. Έτσι, λοιπόν, δεν έχουμε πλέον μία αλλά τέσσερις ομόκεντρες σφαίρες: στο κέντρο βρίσκεται αυτή της Γης, στην συνέχεια αυτή του νερού, κατόπιν αυτή του αέρα και τέλος αυτή της φωτιάς.
     -Στην ΤΕΤΑΡΤΗ  περίοδο γεννιούνται τα οργανικά όντα, όχι από τη γη αλλά το ένα από το άλλο
Η Φιλότης αναλαμβάνει το ρόλο της, αναμειγνύει τις τέσσερις σφαίρες, εκδιώκει το Νείκος στις εσχατιές του κόσμου και επανεγκαθιδρύει το ομοιογενές μείγμα, τον Σφαίρο
Τότε πια ο κύκλος μπορεί να ξαναρχίσει και πάλι από την αρχή. 
Η ύπαρξη σύνθετων όντων δεν είναι νοητή παρά κατά την δεύτερη και την τέταρτη φάση, εφόσον δεν υφίσταται έδαφος για διαχωρισμό κατά την πρώτη και για ένωση κατά την τρίτη. 
Τίποτα άρα απ’ όσα εμφανίζονται στον κόσμο δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας διατάσσουσας τελικότητας· αντίθετα, είναι απόρροια μιας γιγαντιαίας, αιώνιας και δίχως ανάπαυλα σύγκρουσης.


Το γίγνεσθαι, άρα κι η ροή του κόσμου, εκφράζουν ακριβώς την αέναη διαίρεση και επανασυμφιλίωση του Ενός ενώ τα άτομα δεν είναι παρά το παίγνιο του συμπαντικού αυτού δράματος. Έτσι, λοιπόν, έλξη και διαίρεση συναντώνται στην καρδιά του δράματος που διέπει τον κόσμο: στοιχεία, όντα και πράγματα μια ενώνονται από την Φιλότητα και μια χωρίζονται από το Νείκος· εξού και το κομβικό, για το έργο του Εμπεδοκλή, χωρίο αυτό: "Η Αγάπη και το Μίσος, όπως παλιότερα ήτανε, έτσι για πάντα θα’ ν’ θαρρώ, ο πάντας χρόνος από το ζεύγος δε θα αδειάσει αυτό. Διπλά θα πω: τη μια μεγάλωσε για να ’ναι το ένα μόνον απ’ τα πολλά, την άλλη τα πολλά χωρίσαν από το ένα κι η γέννα των θνητών διπλή, διπλή κι αφάνισή τους. Τι όλους η σύσμειξη τη μια γεννάει την άλλη καταστρέφει κι η άλλη καθώς χωρίζουνε σαν αυξηθεί πάει φεύγει. Κι αυτά ποτέ δεν σταματούν ν’ αλλάζουν μεταξύ τους κι είτε συγκλίνουν όλα τους με την Αγάπη σ’ ένα είτε με Μίσος δίχα τους τραβιούνται το καθένα.Κι όπως απ’ τα περσσότερα φυτρώνει μόνο το ένα και πάλι περισσότερο απ’ το ένα ξεπηδούνε. Έτσι όλα ετούτα γίνονται κι η ζωή τους δεν στεριώνει.Κι όσο ποτέ δεν σταματούν ν’ αλλάζουν μεταξύ τους κι έτσι είναι πάντα ακίνητα σε κύκλο, που γυρίζει."

Μέσα στην κυκλική κίνηση του Σφαίρου, το Νείκος βρίσκεται αρχικά στα άκρα όρια του πρώτου, καθώς το τελευταίο είναι από την φύση του κεντρόφυγο: "Κι ενόσω όλα μαζεύονταν, το Μίσος είχε διωχτεί στα έσχατα όρια". Η Αγάπη βρίσκεται, αντίθετα, στο κέντρο της δίνης και τα πάντα συγκλίνουν προς αυτήν ώστε να συγκροτηθεί το Εν: "Και μες στης συστροφής τη μέσην έφτασε η Αγάπη όπου όλα εδώ μαζεύονται, για να ’ναι μόνον ένα όχι με μιας, μα με τη θέλησή τους άλλα αλλούθε".
πηγές:Βικιπαίδεια-Εκηβόλος 

4 σχόλια:

  1. Χιλιάδες χρόνια πριν από τον Δαρβίνο μίλησε για την εξέλικη των Ειδών

    http://hallofpeople.com/gr/
    .

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Από το ΕΝ στα επί μέρους και από τα επι μέρους στο ΕΝ.Οι ανθρώπινοι νόες αδυνατούν να αντιληφθούν την δημιουργία της ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ!!!Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΓΝΩΣΗ που υπάρχει στα άπειρα επίπεδά της δεν είναι προσβάσιμη γιά το γένος τούτο των ανθρώπων...Ερρωσθε και ευδαιμονείτε!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ο Θεός είναι ένας κύκλος που το κέντρο του είναι παντού και η περιφέρειά του πουθενά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή