Οι Χάριτες

  Θεότητες που προσωποποιούσαν τη χάρη, την ομορφιά και την ανεμελιά. Σύμφωνα με τον Όμηρο ήταν κόρες του Δία και της Ευρυνόμης, κόρη του Ωκεανού. Αρκετοί τις θεωρούσαν κόρες του Διόνυσου και της Αφροδίτης ή του Ήλιου και της Ναϊάδας Αίγλης.
Στον Όμηρο αρχικά αναφερόταν η Χάρις σύζυγος του Ηφαίστου και η Πασιθέα, σύζυγος του θεού Ύπνου και μητέρα του Φάντασου και του Φοβήτορα και αλλού μνημονεύονται αόριστα χωρίς ιδιότητα και αριθμό, όπως εκείνες που ύφαιναν τον πέπλο της Αφροδίτης. Η Πασιθέα είχε δοθεί σύζυγος στον Ύπνο από την Ήρα επειδή εκείνος είχε κοιμίσει κρυφά το Δία κι έτσι οι θεοί μπόρεσαν να αναμιχθούν στον Τρωικό πόλεμο. Οι Αθηναίοι τιμούσαν δυο Χάριτες την Αυξώ και την Ηγεμόνη. Μερικές φορές ταυτίζονταν με τις Ώρες και τοποθετούσαν στην ομάδα των Χαρίτων τις Ώρες Καρπώ και Θαλλώ. Στη Σπάρτη τις ονόμαζαν Κλήτα ("αστραφτερή") και Φαέννα ("ακτινοβόλος"), και τις ταύτιζαν με τις Ώρες. Στην Αίγινα, την Τροιζήνα, την Επίδαυρο και στον Τάραντα τις ονόμαζαν Αυξησία και Δαμία ή "Αξεσίαι θεαί". Ο Ησίοδος αναφέρει τρεις Χάριτες, την Αγλαΐα, την Ευφροσύνη και τη Θάλεια ή Θαλία. Οι Χάριτες συνδέονταν με την ανθοφορία και τη γονιμότητα της φύσης κι ανάμεσά τους συγκαταλέγονταν και η Ευνομία, η Εύκλεια και η Πειθώ. Ο Σώστρατος αναφέρει πως η Αφροδίτη και οι Χάριτες Πασιθέα, Καλή και Ευφροσύνη είχαν διαγωνιστεί σε καλλιστεία με κριτή το μάντη Τειρεσία, ο οποίος είχε ψηφίσει την Καλή σαν την πιο όμορφη. Η Αφροδίτη για να τον τιμωρήσει τον είχε μεταμορφώσει σε γριά.
Ο Αντίμαχος, ενώ δεν δίνει ούτε τον αριθμό ούτε τα ονόματα των Χαρίτων, λέει πως είναι κόρες της Αίγλης και του Ήλιου. Ο ελεγειακός ποιητής Ερμεσιάναξ διαφωνεί με τους προκατόχους του, αφού καθιστά και την Πειθώ μια από τις Χάριτες. Άλλοι συγγραφείς αναφέρουν ως μητέρα τους: την Ήρα, την Ευνομία, τη Λήθη, την Αρμονία, την Αφροδίτη (με τον Διόνυσο ως πατέρα), την Κορωνίδα και τη Αίγλη από τον Ήλιο.
Οι Χάριτες κατοικούσαν στον Όλυμπο κι ήταν συνοδοί του Απόλλωνα, του Διονύσου, της Αφροδίτης, της Αθηνάς, του Ηφαίστου και των Μουσών. Όταν ο Απόλλωνας έπαιξε για πρώτη φορά τη λύρα του, οι Χάριτες έστησαν χορό γύρω του μαζί με τις άλλες θεές κι όταν η Άρτεμη είχε εισέλθει στο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς, εκείνες άρχισαν να υμνούν μαζί της και με τη συνοδεία των Μουσών τη Λητώ, (μητέρα του Απόλλωνα και της Άρτεμης)

Οι Χάριτες συνόδευαν την Αφροδίτη μαζί με το θεό Πάνα και την Πειθώ. Κάποτε η θεά είχε πιαστεί μαζί με τον Άρη σε ένα δίχτυ που είχε στήσει για τους δυο εραστές ο Ήφαιστος. Μετά από την περιπέτειά της είχε καταφύγει στην Πάφο της Κύπρου, όπου την περιποιήθηκαν οι Χάριτες, αλείφοντας την με αθάνατο λάδι και στολίζοντας την. Οι Χάριτες γνώριζαν την τέχνη να κατασκευάζουν αρωματικά λάδια με τα οποία ενίσχυαν την ερωτική επιθυμία. Απεικονίζονταν νέες και όμορφες και έφερναν στους θεούς και στους ανθρώπους ομορφιά, χάρη και δημιουργικότητα. Τις παρουσίαζαν γυμνές, να κρατιούνται από τους ώμους. Οι δυο από αυτές κοιτούσαν προς μια κατεύθυνση, ενώ εκείνη που βρισκόταν στη μέση κοιτούσε προς την αντίθετη κατεύθυνση. Σύμφωνα με τους αρχαιοελληνικούς μύθους, η ποίηση, η μουσική, η ρητορική και ο χορός όφειλαν τα θέλγητρά τους στις Χάριτες, που ήταν παρούσες σε όλες τις γιορτές των θεών στον Όλυμπο.

Απέφευγαν τη μοναξιά και προτιμούσαν τη συντροφιά των θεών.Ο Πίνδαρος τις ονόμαζε Σεμνές, Πότνιες και Βασίλειες. Στη τέχνη απεικονίζονται με μακριά ενδύματα και λυτή ζώνη, ενώ στα έργα της ελληνιστικής εποχής παριστάνονταν πλέον τελείως γυμνές. Οι Βοιωτοί λένε πως ο Ετεοκλής ήταν ο πρώτος άνθρωπος που θυσίασε στις Χάριτες. Επιπλέον, γνωρίζουν πως καθιέρωσε τον αριθμό των Χαρίτων ως τρεις, αλλά δεν έχουν καμία παράδοση ως προς τα ονόματα που τους έδωσε. 
Από τον Ετεοκλή από τον Ορχομενό μάθαμε το έθιμο προσευχής στις Χάρες. Και οι Αγγελίων και Τεκταύς, γιοί του Διονύσου, που έφτιαξαν την εικόνα του Απόλλωνα για τους Δηλίους, έθεσαν τρεις Χάρες στο χέρι του. Επίσης, στην Αθήνα, πριν από την είσοδο στην Ακρόπολη, οι Χάρες είναι τρεις σε αριθμό. Στην πλευρά τους εορτάζονται μυστήρια που δεν πρέπει να φανερωθούν στους πολλούς. Ο Πάμφος είναι ο πρώτος που γνωρίζουμε πως τραγούδησε για τις Χάρες, αλλά η ποίησή του δεν περιέχει πληροφορίες ούτε για τον αριθμό τους ούτε για τα ονόματά τους. Ο Όμηρος επίσης λέει πως ο Ύπνος ήταν εραστής της Πασιθέας, και στον λόγο του Ύπνου υπάρχει αυτός ο στίχος:"Αληθώς θα μου έδινε μία από τις νεώτερες Χάριτες". Επομένως μερικοί υποπτεύονται πως ο Όμηρος γνώριζε επίσης και γηραιότερες Χάριτες. Το ποίημα του Ονομάκριτου συμφωνεί με αυτή την αναφορά. Το παλαιότερο ιερό τους βρισκόταν στον Ορχομενό της Βοιωτίας. Στο θέατρο απέναντι από το ιερό τελούσαν προς τιμή τους τα Χαρίσια ή Χαριτήσια που περιλάμβαναν μουσικούς και ποιητικούς αγώνες. Τη νύχτα οι πιστοί πρόσφεραν γλυκίσματα από αλεύρι και μέλι.
Τα λατρευτικά τους αγάλματα ήταν τρεις μαύροι άμορφοι μετεωρόλιθοι, δηλαδή λίθοι που είχαν πέσει από τον ουρανό. Στην Αθήνα υπήρχε ιερό των Χαρίτων πάνω στην Ακρόπολη στα Προπύλαια, κοντά στα ιερά του Ερμή Προπυλαίου και της Εκάτης Επιπυργιδίας. Ιερό τους υπήρχε και στην Αγορά κοντά στο ναό του Ηφαίστου.

Ναός τους υπήρχε και στη Σπάρτη, ενώ ο Παυσανίας αναφέρει πως στο ιερό των Χαρίτων στην Ήλιδα τα ξόανα τους είχαν πέτρινα χέρια και πόδια, ήταν στολισμένα με επίχρυσες εσθήτες και κρατούσαν η καθεμιά από ένα σύμβολο στο χέρι: τριαντάφυλλο η μία, αστράγαλο η δεύτερη και ένα κλαδί μυρσίνης (μυρτιάς) η τρίτη. Ο ποταμός Κηφισός κοντά στους Δελφούς ήταν ιερός γι αυτές.
Ιερά τους υπήρχαν στη Δήλο, στην Κύπρο και στην Πάρο. Στην Πάρο βρισκόταν ο Μίνωας όταν πληροφορήθηκε το θάνατο του γιου του Ανδρόγεω. Τότε πέταξε τα στεφάνια με τα άνθη, σταμάτησε τη μουσική, αλλά η τελετή ολοκληρώθηκε. Από τότε οι θυσίες προς τιμή των Χαρίτων στην Πάρο γίνονταν χωρίς άνθη και μουσική.
Ντυμένες απεικονίζονταν επίσης οι Χάριτες του Βουπάλου στο ιερό της Νέμεσης της Σμύρνης, η Χάρις που εικονίζεται με τον Ερμή σε πλάκα της Θάσου, οι ανάγλυφες Χάριτες στον θρόνο του Δία στην Ολυμπία, εκείνες που κοσμούσαν στεφάνι της Ήρας, έργο του Πολυκλείτου στο Άργος και οι Χάριτες του Απελλή.
Σε μερικές παραστάσεις απεικονίζονται να κρατούν η μία την άλλη ή να βαδίζουν πιασμένες χέρι-χέρι με χορευτικό βήμα. Συγγενείς τους θεότητες ήταν οι Ώρες, τις οποίες συχνά παρίσταναν μαζί τους ή και τις λάτρευαν μαζί.

 *Έρευνα-συλλογή πληροφοριών Γιώβη Βασιλική