Translate

Πέμπτη 12 Ιουνίου 2014

Η καταγωγή των Φιλισταίων



Γύρω στα 1200 π.Χ. σε πολλές μυκηναϊκές τοποθεσίες παρατηρούνται στρώματα καταστροφής ή μείωσης του πληθυσμού. Πρόκειται αναμφισβήτητα για το τέλος μιας εποχής, της Εποχής του Χαλκού. ..
Παρόμοια φαινόμενα παρατηρούνται την ίδια εποχή γενικά στην ανατολική Μεσόγειο: η αυτοκρατορία των Χετταίων διαλύεται, η Ουγκαρίτ καταστρέφεται, η Αίγυπτος απειλείται με αφανισμό από την εισβολή των Λαών της Θάλασσας, στην Παλαιστίνη εμφανίζονται νέοι πληθυσμοί, ανάμεσά τους και οι περίφημοι Φιλισταίοι. 
Ο ελληνικός μύθος του αφανισμού του γένους των ηρώων φανερώνει ότι η ελληνική ηρωική παράδοση διατηρούσε αναμνήσεις αυτών των γεγονότων. Στους ελληνικούς μύθους που είναι γνωστοί ως νόστοι διατηρείται επίσης η ανάμνηση του γεγονότος ότι πληθυσμοί από τον ελληνικό χώρο αναγκάζονται να μετοικήσουν: ο Τεύκρος και ο Αγαπήνωρ αποικίζουν την Κύπρο, ο Αμφίλοχος την Παμφυλία και την Κιλικία, ο Διομήδης τις ακτές της Αδριατικής κ.ο.κ. Η έκταση της μυκηναϊκής διασποράς βεβαιώνεται αρχαιολογικά από τη διάδοση της μυκηναϊκής κεραμικής (Μυκηναϊκή IIIC), η οποία ανευρίσκεται άφθονη, και μάλιστα επί τόπου κατασκευασμένη σε όλη την ανατολική μεσογειακή ακτή, από την Ταρσό ως την Ασκελών[1]. Σε μια περίπτωση μάλιστα η ελληνική μυθική παράδοση φαίνεται να ανταποκρίνεται κυριολεκτικά στην πραγματικότητα: το όνομα του μάντη Μόψου, γιου του Ραικίου, που αποίκισε μέρη στην Κιλικία, την Παμφυλία, στη Συρία και την Παλαιστίνη (βλ. λ.χ. Στράβων 14.4.3), εμφανίζεται σε δίγλωσση (φοινικική και λουβική) επιγραφή από το Καρά-Τεπέ της Κιλικίας. Στην επιγραφή, η οποία ανήκει στον 9ο ή 8 αιώνα π.Χ., κάποιος Awariku (Ραίκιος) εμφανίζεται ως βασιλιάς των Danuniyim (Δαναοί) και απόγονος του Mpš (Μόψος). Για το θέμα βλέπε  Ο μάντης Μόψος: όταν ο μύθος γίνεται ιστορία.

Η παρουσία στη Χαναάν επιτόπια κατασκευασμένης αιγαιακής κεραμικής από τον 12 αιώνα π.Χ. και εξής μαρτυρεί την εγκατάσταση πληθυσμών από το Αιγαίο στην περιοχή αυτή. Η κεραμική των Φιλισταίων είναι μια εξέλιξή της. Τα μέρη στα οποία βρέθηκε η αιγαιακή κεραμική συμπίπτουν με την πορεία των λεγόμενων Λαών της Θάλασσας, οι οποίοι έφτασαν ως την Αίγυπτο, όπου και ηττήθηκαν. Στα αιγυπτιακά κείμενα της εποχής έχουμε παράξενες αντιστοιχίες με ονόματα λαών γνωστών από μεταγενέστερη εποχή: Πελεσέτ (Φιλισταίοι), Σαρντάνα/Σερντέν (Σαρδηνοί), Σικαλάγια (Σικελοί), Τερές (Τυρσηνοί), Εκβές (Αχαιοί), Λούκκα (Λύκιοι), Ντανάγια/Ντενιέν (Δαναοί), Τζεκέρ (Τευκροί;).   

Η εγκατάσταση Μυκηναίων στην Παλαιστίνη επιβεβαιώνεται στα αρχαιολογικά ευρήματα της Ασντόντ, της Εκρών και της Ασκελών, των σημαντικότερων πόλεων της Πεντάπολης των Φιλισταίων (οι άλλες δύο πόλεις ήταν η Γάζα και η Γκαθ). Δεν είναι μόνο η κεραμική, αλλά και άλλα στοιχεία του πολιτισμού που παραπέμπουν στο Αιγαίο. Φυσικά δεν έχουν σωθεί επιγραφικά μνημεία της γλώσσας που έφεραν μαζί τους οι Φιλισταίοι, αλλά σύντομα υιοθέτησαν μια διάλεκτο της Χαναάν και σταδιακά αφομοιώθηκαν από τον περίγυρο. Σύμφωνα με τη βιβλική παράδοση οι Φιλισταίοι κατάγονταν από την Καφτώρ, ένα όνομα που δηλώνει την Κρήτη αλλά και το Αιγαίο γενικότερα και αντιστοιχεί στον όρο Kaptara (στην Ουγκαρίτ) και Keftiu (στην Αίγυπτο). Στην ακτή της Χαναάν κατοικούσαν σύμφωνα με τη Βίβλο οι Kretim, ένα όνομα που αποτελεί ποιητική εκδοχή της ονομασίας για τους Φιλισταίους και συνδέθηκε συχνά στην έρευνα με την Κρήτη. Οι Kretim υπηρετούν ως μισθοφόροι τους Ισραηλίτες βασιλείς. Γνωρίζουμε ότι οι Έλληνες μισθοφόροι ήταν περιζήτητοι στην ανατολική Μεσόγειο και τους χρησιμοποίησαν και οι Αιγύπτιοι. Ο οπλισμός και η πολεμική τακτική του Γολιάθ και των Φιλισταίων στη Βίβλο έχει πολλές ομοιότητες με τα αντίστοιχα μυκηναϊκά στοιχεία. Η βαριά μεταλλική πανοπλία, όπως αυτή του Γολιάθ, είναι ήδη γνωστή από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού στον τάφο των Δενδρών.

                Μια σχετικά πρόσφατη ανακάλυψη (1996) στην περιοχή Tel-Miqne (Εκρών) της Χαναάν ρίχνει φως στην καταγωγή των Φιλισταίων. Μια αλφαβητική επιγραφή του 7ου αιώνα, γραμμένη στη Χαναανιτική, γράφει:

«Ο ναός που αφιέρωσε ο Akhyaus (γιος του Padi, που ήταν γιος του Yasad, που ήταν γιος τουAda, που ήταν γιος του Yahar), βασιλιάς της Εκρών, στην PTNYH, την Κυρία του. Είθε να τον ευλογεί, να τον διαφυλάσσει, να μακραίνει τις μέρες του και να ευλογεί τη γη του».

Ο Akhyaus είναι γνωστός και από μια σύγχρονη ασσυριακή πηγή ως Ikausu. Το ίδιο όνομα με τη μορφή Achish φέρει και ένας βασιλιάς της Γκαθ, ο οποίος τοποθετείται από τη Βίβλο γύρω στα 1000 π.Χ. Το όνομα δεν είναι σημιτικό. Έχει προταθεί ως παράλληλο η λέξη Αχαιός. Σημιτικό δεν είναι και το Padi, το οποίο απαντά και σε συλλαβικές πινακίδες από τον ελληνικό χώρο, αν και η ακριβής ελληνική απόδοση του ονόματος είναι αμφίβολη λόγω της φύσης της συλλαβικής γραφής. Το όνομα της θεάς, στην οποία αφιερώνεται ο ναός, έχει προταθεί ότι είναι Πότνια, η Κυρία. Στην ταύτιση με την Πότνια οδηγούν και πήλινα ειδώλια (Ashdoda) που βρέθηκαν στις πόλεις των Φιλισταίων και εικονίζουν μια μυκηναϊκού τύπου καθιστή θεότητα. Σύμφωνα με τον ιστορικό Ξάνθο το Λυδό ο Μόψος στην Ασκελών έριξε τη βασίλισσα Ατάργατη (ή Ατεργάτη) και το γιο της Ιχθύ σε μια γειτονική λίμνη, όπου και την έφαγαν τα ψάρια. Το όνομα Ατάργατις είναι παράλληλο με το όνομα Δερκετώ, μισή γυναίκα, μισή ψάρι, η οποία λατρευόταν στην ίδια λίμνη. Συνεπώς ο Ξάνθος θεωρεί τον Μυκηναίο Μόψο ιδρυτή αυτής της λατρείας.

Η ίδια, ωστόσο, επιγραφή δείχνει  ότι οι Φιλισταίοι είχαν πια αφομοιωθεί στο πολιτιστικό περιβάλλον της περιοχής: δεν είναι γραμμένη στα Ελληνικά και όλα τα υπόλοιπα ανθρωπωνύμια είναι σημιτικά, γεγονός που δείχνει την ταχεία αφομοίωσή τους, παρά την ύπαρξη ορισμένων παραδόσεων που έδειξαν αντοχή στο χρόνο και για τις οποίες οι Φιλισταίοι ένιωθαν προφανώς υπερήφανοι.     
 
[1] Άλλα στοιχεία υλικού πολιτισμού από τον μυκηναϊκό κόσμο: τύποι εστιών, περόνες, βαρίδια για τον αργαλειό, τύποι ειδωλίων κ.τ.λ.

Σταύρος Γκιργκένης 

4 σχόλια:

  1. Το θέμα επί του προκειμένου είναι απλούστατον καί άρα οφείλουμε να το δούμε όπως έναν επιτελικό χάρτη.
    Το σύνολον των Ελληνικών μύθων διαιρείται στους κάτωθι:
    (Α) Κοσμογονικούς(π.χ. "Θεογονία" Ησιόδου)
    (Β) Ανθρωπογονικούς
    (1) Τα ανθρώπινα είδη(π.χ. διφυείς, ως ο Εριχθόνιος) "πέντε γένη"
    (2) Τα "πέντε γένη"
    (3) Οι Κατακλυσμοί
    κ.λ.π.
    (Γ) Ιστορικούς
    (1) Θηβαϊκός Κύκλος
    (2) Τρωικός Κύκλος
    (3) Αττικός Κύκλος
    (4) Κρητικός Κύκλος
    (5) Κύκλος Ηρακλειδών
    (6) Λοιποί Κύκλοι
    Άρα, όταν ομιλεί κάποιος περί αυτών, οφείλει να κατανοεί ότι δεν υπάρχει κάτι το μονοδιάστατο.
    Άρα, πρέπει να σκεφθούμε καί να δούμε το θέμα σε μίαν ευρύτερην οπτική.
    Ταυτοχρόνως, ακόμα καί οι Αρχαίοι Έλληνες διαφωνούν περί του χρόνου διεξαγωγής του Τρωικού πολέμου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Πάντως, οφείλω να σημειώσω ότι ασχέτως της ημερομηνίας την οποίαν πιστεύει έκαστος συνέλληνας ή εκάστη συνελληνίδα, ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι "Εξήντα έτη μετά την άλωση της Τροίας από τους Αχαιούς, οι Θεσσαλοί έδιωξαν τους Βοιωτούς από την Άρνη, οι οποίοι εγκατεστάθησαν στην Γη του Κάδμου, οι οποίοι ήρθαν καί εγκαταστάθηκαν στη χώρα που τώρα ονομάζεται Βοιωτία(ένα μέρος από αυτούς είχε εγκατασταθεί πιο μπροστά στη χώρα αυτή κι απ' τους Βοιωτούς τούτους ήταν όσοι πήραν μέρος στον Τρωικό πόλεμο). Κι οι Δωριείς με τους Ηρακλείδες ογδόντα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας, κατάχτησαν την Πελοπόννησο".
    Πηγή: Θουκυδίδη Ιστορία Α' 12,3.
    Αν επομένως, επιλέξετε οποιανδήποτε ημερομηνία για την άλωση της Τροίας, τότε έχουμε κατά τον Θουκυδίδη τις εξής αντιστοιχίες.
    α) Συμφωνώ με την θέση την οποίαν υπεστήριξε ο Σάμιος Δούρις, ότι δηλαδή από την άλωση της Τροίας έως καί την εκστρατεία του Αλεξάνδρου κατά των Περσών, πέρασαν ακριβώς χίλια έτη, άρα η άλωση της Τροίας έγινε το 1.334π.α.χ.χ.(FGrHist76 F4).
    καί ως εκ τούτου η μετανάστευσητων Βοιωτών το 1.274π.α.χ.χ. καί η
    Κάθοδος Δωριέων-Επάνοδος Ηρακλειδών το 1.254π.α.χ.χ.
    β) Συμφώνως με τον Ερέτη ότι η άλωση της Τροίας έγινε το 1.291π.α.χ.χ.
    (FGrHist242 F1). η άλωση Τροίας 1.291π.α.χ.χ., η μετανάστευση των Βοιωτών το 1.231π.α.χ.χ. καί η
    Κάθοδος Δωριέων-Επάνοδος Ηρακλειδών το 1.211π.α.χ.χ.
    γ) Συμφώνως με τον Ηρόδοτο η άλωση της Τροίας έγινε περί το 1.270π.α.χ.χ.(Ηροδότου Ιστορία, Β' 145) η άλωση Τροίας έγινε περί το 1.270π.α.χ.χ., η μετανάστευση των Βοιωτών περί το 1.210π.α.χ.χ. καί η Κάθοδος Δωριέων-Επάνοδος Ηρακλειδών περί το 1.190π.α.χ.χ.
    δ) Συμφώνως με τον Δικαίαρχο η άλωση της Τροίας έγινε το 1.212π.α.χ.χ.(FGrHist, τόμος δεύτερος, σελίδα 225, απόσπασμα 58a), η άλωση της Τροίας το 1.212π.α.χ.χ.,
    η μετανάστευση το Βοιωτών 1.152π.α.χ.χ. καί η Κάθοδος Δωριέων-Επάνοδος Ηρακλειδών
    το 1.132π.α.χ.χ.
    ε) Άλωση Τροίας 1.209π.α.χ.χ., μετανάστευση Βοιωτών 1.149π.α.χ.χ. καί Κάθοδος Δωρέων-Επάνοδος Ηρακλειδών 1.129π.α.χ.χ.
    στ) Συμφώνως με το Πάριο Χρονικό η άλωση της Τροίας έγινε το 1.209π.α.χ.χ.
    (FGrHist239 A24), η άλωση της Τροίας 1.194π.α.χ.χ., η μετανάστευση των Βοιωτών
    το 1.134π.α.χ.χ. καί η Κάθοδος Δωριέων-Επάνοδος Ηρακλειδών το 1.114π.α.χ.χ.
    ζ) Συμφώνως με τον Τίμαιο η άλωση της Τροίας έγινε το 1.194π.α.χ.χ.
    (FGrHist566 F125), η άλωση της Τροίας το 1.184π.α.χ.χ., η μετανάστευση των Βοιωτών το 1.124π.α.χ.χ. καί η Κάθοδος Δωριέων-Επάνοδος Ηρακλειδών το 1.104π.α.χ.χ.
    η) Συμφώνως με τον Ερατοσθένη η άλωση της Τροίας έγινε το 1.184π.α.χ.χ.
    (FGrHist241 F1) καί εξ άλλου, αυτή είναι η επίσημη θέση εδώ καί πολλούς αιώνες, άρα ας μην επαναφέρουμε ένα ζήτημα που πλέον επιλύθηκε από τις προηγούμενες γενεές.
    θ) Συμφώνως με τον Σωσίβιο η άλωση της Τροίας έγινε το 1.172π.α.χ.χ.(FGrHist595 F1). Άλωση Τροίας 1.172π.α.χ.χ., μετανάστευση Βοιωτών 1.112π.α.χ.χ. καί Κάθοδος Δωριέων-Επάνοδος Ηρακλειδών 1.092π.α.χ.χ.
    ι) Συμφώνως με τον Έφορο η άλωση της Τροίας έγινε το 1.136π.α.χ.χ.
    (FGrHist70 F223) η άλωση της Τροίας έγινε το 1.136π.α.χ.χ., η μετανάστευση των Βοιωτών 976π.α.χ.χ. καί η Κάθοδος Δωριέων-Επάνοδος Ηρακλειδών των 956π.α.χ.χ.
    ια) Συμφώνως με τη θέση του αστρονόμου καί επί έτη διευθυντή στη Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού Κωνσταντίνου Κουτρουβέλη, κατά την οποίαν η άλωση της Τροίας από τους Αχαιούς έγινε το 3.078π.α.χ.χ. καί για την οποίαν επικαλείται τα παρατιθέμενα από τον Όμηρο καί άλλους Αρχαίους Έλληνες συγγραφείς αστρονομικά καί γεωγραφικά δεδομένα η άλωση Τροίας 3.078π.α.χ.χ., μετανάστευση Βοιωτών 3.018π.α.χ.χ. καί Κάθοδος Δωριέων-Επάνοδος Ηρακλειδών 2.998π.α.χ.χ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Πάντως, οφείλω να σημειώσω ότι ασχέτως της ημερομηνίας την οποίαν πιστεύει έκαστος συνέλληνας ή εκάστη συνελληνίδα, ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι "Εξήντα έτη μετά την άλωση της Τροίας από τους Αχαιούς, οι Θεσσαλοί έδιωξαν τους Βοιωτούς από την Άρνη, οι οποίοι εγκατεστάθησαν στην Γη του Κάδμου, οι οποίοι ήρθαν καί εγκαταστάθηκαν στη χώρα που τώρα ονομάζεται Βοιωτία(ένα μέρος από αυτούς είχε εγκατασταθεί πιο μπροστά στη χώρα αυτή κι απ' τους Βοιωτούς τούτους ήταν όσοι πήραν μέρος στον Τρωικό πόλεμο). Κι οι Δωριείς με τους Ηρακλείδες ογδόντα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας, κατάχτησαν την Πελοπόννησο".
    Πηγή: Θουκυδίδη Ιστορία Α' 12,3.
    Αν επομένως, επιλέξετε οποιανδήποτε ημερομηνία για την άλωση της Τροίας, τότε έχουμε κατά τον Θουκυδίδη τις εξής αντιστοιχίες.
    α) Συμφωνώ με την θέση την οποίαν υπεστήριξε ο Σάμιος Δούρις, ότι δηλαδή από την άλωση της Τροίας έως καί την εκστρατεία του Αλεξάνδρου κατά των Περσών, πέρασαν ακριβώς χίλια έτη, άρα η άλωση της Τροίας έγινε το 1.334π.α.χ.χ.(FGrHist76 F4).
    καί ως εκ τούτου η μετανάστευσητων Βοιωτών το 1.274π.α.χ.χ. καί η
    Κάθοδος Δωριέων-Επάνοδος Ηρακλειδών το 1.254π.α.χ.χ.
    β) Συμφώνως με τον Ερέτη ότι η άλωση της Τροίας έγινε το 1.291π.α.χ.χ.
    (FGrHist242 F1). η άλωση Τροίας 1.291π.α.χ.χ., η μετανάστευση των Βοιωτών το 1.231π.α.χ.χ. καί η Κάθοδος Δωριέων-Επάνοδος Ηρακλειδών το 1.211π.α.χ.χ.
    γ) Συμφώνως με τον Ηρόδοτο η άλωση της Τροίας έγινε περί το 1.270π.α.χ.χ.(Ηροδότου Ιστορία, Β' 145) η άλωση Τροίας έγινε περί το 1.270π.α.χ.χ., η μετανάστευση των Βοιωτών περί το 1.210π.α.χ.χ. καί η Κάθοδος Δωριέων-Επάνοδος Ηρακλειδών περί το 1.190π.α.χ.χ.
    δ) Συμφώνως με τον Δικαίαρχο η άλωση της Τροίας έγινε το 1.212π.α.χ.χ.(FGrHist, τόμος δεύτερος, σελίδα 225, απόσπασμα 58a), η άλωση της Τροίας το 1.212π.α.χ.χ.,
    η μετανάστευση το Βοιωτών 1.152π.α.χ.χ. καί η Κάθοδος Δωριέων-Επάνοδος Ηρακλειδών
    το 1.132π.α.χ.χ.
    ε) Άλωση Τροίας 1.209π.α.χ.χ., μετανάστευση Βοιωτών 1.149π.α.χ.χ. καί Κάθοδος Δωρέων-Επάνοδος Ηρακλειδών 1.129π.α.χ.χ.
    στ) Συμφώνως με το Πάριο Χρονικό η άλωση της Τροίας έγινε το 1.209π.α.χ.χ.
    (FGrHist239 A24), η άλωση της Τροίας 1.194π.α.χ.χ., η μετανάστευση των Βοιωτών
    το 1.134π.α.χ.χ. καί η Κάθοδος Δωριέων-Επάνοδος Ηρακλειδών το 1.114π.α.χ.χ.
    ζ) Συμφώνως με τον Τίμαιο η άλωση της Τροίας έγινε το 1.194π.α.χ.χ.
    (FGrHist566 F125), η άλωση της Τροίας το 1.184π.α.χ.χ., η μετανάστευση των Βοιωτών το 1.124π.α.χ.χ. καί η Κάθοδος Δωριέων-Επάνοδος Ηρακλειδών το 1.104π.α.χ.χ.
    η) Συμφώνως με τον Ερατοσθένη η άλωση της Τροίας έγινε το 1.184π.α.χ.χ.
    (FGrHist241 F1) καί εξ άλλου, αυτή είναι η επίσημη θέση εδώ καί πολλούς αιώνες, άρα ας μην επαναφέρουμε ένα ζήτημα που πλέον επιλύθηκε από τις προηγούμενες γενεές.
    θ) Συμφώνως με τον Σωσίβιο η άλωση της Τροίας έγινε το 1.172π.α.χ.χ.(FGrHist595 F1). Άλωση Τροίας 1.172π.α.χ.χ., μετανάστευση Βοιωτών 1.112π.α.χ.χ. καί Κάθοδος Δωριέων-Επάνοδος Ηρακλειδών 1.092π.α.χ.χ.
    ι) Συμφώνως με τον Έφορο η άλωση της Τροίας έγινε το 1.136π.α.χ.χ.
    (FGrHist70 F223) η άλωση της Τροίας έγινε το 1.136π.α.χ.χ., η μετανάστευση των Βοιωτών 976π.α.χ.χ. καί η Κάθοδος Δωριέων-Επάνοδος Ηρακλειδών των 956π.α.χ.χ.
    ια) Συμφώνως με τη θέση του αστρονόμου καί επί έτη διευθυντή στη Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού Κωνσταντίνου Κουτρουβέλη, κατά την οποίαν η άλωση της Τροίας από τους Αχαιούς έγινε το 3.078π.α.χ.χ. καί για την οποίαν επικαλείται τα παρατιθέμενα από τον Όμηρο καί άλλους Αρχαίους Έλληνες συγγραφείς αστρονομικά καί γεωγραφικά δεδομένα η άλωση Τροίας 3.078π.α.χ.χ., μετανάστευση Βοιωτών 3.018π.α.χ.χ. καί Κάθοδος Δωριέων-Επάνοδος Ηρακλειδών 2.998π.α.χ.χ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Άρα, αυτές είναι οι λογικές αντιστοιχίες των γεγονότων, βάσει της ψήφου κάθε μέλους από εμάς, σε αυτήν την ψηφοφορία, για να δούμε τί θα ψηφίσουμε.
    Ωστόσο, οφείλω να σημειώσω, ότι η θέση ότι τάχα δεν έγινε ποτέ τρωικός πόλεμος, μετά τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις του Ερρίκου Σλήμμαν, των συνεργατών καί των διαδόχων του, πλέον ανατρέπεται καί διαψεύδεται κατηγορηματικώς. Βεβαίως, ουδείς από τους συμμετέχοντες καί ουδεμία από τις συμμετέχουσες σε αυτήν την ψηφοφορία δεν πιστεύω ότι τάχα θα πιστεύσει στην "πιστή καί κατά γράμμα" αφήγηση του Ομήρου. Ότι δηλαδή όντως έγινε ένας τόσο μεγάλος καί ισχυρός πόλεμος, αποδεικνύεται από τα αρχαιολογικά ευρήματα. Ωστόσο, ως προς τα πρόσωπα, βεβαίως καί δικαιούμταστε να αμφιβάλουμε. Έτερο εκάτερον. Τα συμπεράσματα είναι δικά σας.
    Άρα, πλέον ας διαλέξει κάθε συνέλληνας καί κάθε συνελληνίδα τί θεωρεί ως εύλογον επί του προκειμένου κατά την ιστορική κρίση του/της. Ύλη για φιλοσοφία. Τα συμπεράσματα δικά σας.-

    ΑπάντησηΔιαγραφή