"Ποιοι και τι είδους είναι οι Θεοί, μιλούν μόνον σε όσους δύνανται να το γνωρίσουν"

 "Είναι άξιο αναζήτησης το γιατί οι παλαιότεροι άφησαν αυτούς τους λόγους και χρησιμοποίησαν μύθους. Πρώτα ας αναζητήσουμε πώς ωφελούμαστε από τους μύθους χωρίς να έχουμε την διάνοια αργή. Το ότι οι μύθοι είναι θεϊκοί μας το λένε αυτοί που τους χρησιμοποίησαν, γιατί και οι θεόληπτοι ποιητές και οι άριστοι φιλόσοφοι και όσοι κατέδειξαν τις ιερές τελετές και οι ίδιοι οι Θεοί στους χρησμούς τους χρησιμοποίησαν μύθους.
Ας αναζητήσουμε γιατί είναι θείοι οι μύθοι της φιλοσοφίας.
Επειδή, λοιπόν, όλα τα όντα χαίρονται με την ομοιότητα και αποστρέφονται την ανομοιότητα, έπρεπε και οι λόγοι για τους Θεούς να είναι όμοιοι με τους Θεούς, ώστε να γίνονται αντάξιοι της ουσίας των Θεών και να προδιαθέτουν ευνοϊκά τους Θεούς έναντι εκείνων που εκφράζουν αυτούς τους λόγους, κάτι που θα γινόταν μόνον μέσω των μύθων. Οι μύθοι μιμούνται τους ίδιους τους Θεούς ως προς το ρητό και το άρρητο, το αφανές και το φανερό, το σαφές και το απόκρυφο χαρακτηριστικό τους, αλλά και ως προς την αγαθότητα των Θεών γιατί, όπως ακριβώς οι Θεοί έπλασαν κοινά για όλους τα αισθητά αγαθά, ενώ έπλασαν τα νοητά μόνον για τους έμφρονες, έτσι και οι μύθοι μιλούν σε όλους για την ύπαρξη των Θεών, ενώ για το ποιοι και τι είδους είναι οι Θεοί, μιλούν μόνον σε όσους δύνανται να το γνωρίσουν.
Οι μύθοι μιμούνται και τις ενέργειες των Θεών. Ταιριάζει, λοιπόν, να ονομάσουμε μύθο και τον Κόσμο, αφού μέσα του φανερώνονται τα σώματα και τα πράγματα, αλλά αποκρύπτονται οι ψυχές και οι νόες. Επιπλέον, αν κάποιος θελήσει να διδάξει προς όλους την περί Θεών αλήθεια, θα προκαλέσει περιφρόνηση στους ανόητους, επειδή αδυνατούν να μάθουν, και ραθυμία στους μορφωμένους, ενώ η απόκρυψη της αλήθειας μέσα στους μύθους δεν αφήνει τους πρώτους να περιφρονήσουν τους μύθους, και αναγκάζει τους δεύτερους να φιλοσοφήσουν.
Γιατί, όμως, μοιχείες και κλοπές και πατρικά δεσμωτήρια και άλλα ατοπήματα αναφέρονται μέσα στους μύθους; μήπως και τούτο είναι άξιο θαυμασμού, αφού μέσω της φαινομενικής ατοπίας η ψυχή ευθύς θεωρεί αυτούς τους λόγους προκαλύμματα και πιστεύει ότι το αληθές είναι απόρρητο;

Από τους μύθους, άλλοι είναι θεολογικοί, άλλοι φυσικοί, άλλοι ψυχικοί, άλλοι υλικοί και άλλοι είναι μικτοί από όλα τούτα τα είδη.
Θεολογικοί είναι όσοι δεν χρησιμοποιούν κανενός είδους σώμα, αλλά εξετάζουν τις ίδιες τις ουσίες των Θεών, όπως είναι ο μύθος των καταπόσεων των παιδιών του Κρόνου. Επειδή ο Θεός είναι νοερός και κάθε νους επιστρέφει στον εαυτό του, ο μύθος υπαινίσσεται την ουσία του Θεού.
Φυσικούς πρέπει να θεωρούμε τους μύθους όταν μιλούν για τις ενέργειες των Θεών στον Κόσμο. Επειδή ακριβώς μερικοί ήδη θεώρησαν χρόνο τον Κρόνο και αποκάλεσαν παιδιά του Όλου τα μέρη του χρόνου, λένε ότι τα παιδιά καταπίνονται από τον πατέρα τους.
Ο ψυχικός τρόπος εξέτασης είναι η επισκόπηση των ενεργειών της ίδιας της, ψυχής, αφού και οι νοήσεις των ψυχών μας - ακόμη και όταν εκπέμπονται προς τους άλλους - παραμένουν μέσα σε αυτές που τις γεννούν.
Ο υλικός τρόπος είναι και ο έσχατος σε αξία και αυτός που περισσότερο χρησιμοποιούν οι Αιγύπτιοι, λόγω απαιδευσιάς, θεωρώντας Θεούς τα ίδια τα σώματα και αποκαλώντας Ίσιδα την γη, Όσιρη το υγρό στοιχείο, Τυφώνα την θερμότητα, ή Κρόνο το ύδωρ, Άδωνη τους καρπούς, Διόνυσο τον οίνο. Είναι χαρακτηριστικό των σωφρονούντων ανθρώπων να λένε ότι όλα αυτά τα πράγματα είναι αφιερωμένα στους Θεούς, όπως ακριβώς και τα βότανα και οι λίθοι και τα ζώα, ενώ είναι χαρακτηριστικό των τρελών να τα αποκαλούν Θεούς, εκτός εάν από συνήθεια τα αποκαλούν έτσι, όπως ακριβώς ονομάζουμε Ήλιο και την ηλιακή σφαίρα και την ακτίνα που εκπορεύεται από την σφαίρα.
Το μικτό είδος μπορούμε να το δούμε σε πολλούς και διάφορους μύθους,
ακόμη και σε εκείνον που λέει ότι η Έρις έριξε χρυσό μήλο στο συμπόσιο των Θεών και ότι οι Θεές φιλονικούσαν για αυτό και από τον Δία παραπέμφθηκαν προς τον Πάρη για να κριθούν. Σε αυτόν φάνηκε όμορφη η Αφροδίτη και σε αυτήν έδωσε το μήλο. Εδώ το συμπόσιο υποδηλώνει τις υπερκόσμιες δυνάμεις των Θεών και για αυτό βρίσκονται όλες μαζί. Το χρυσό μήλο υποδηλώνει τον Κόσμο, ο οποίος έγινε από τα αντίθετα και ταιριάζει να λέμε ότι ρίχτηκε από την Έριδα. Επειδή κάθε Θεός χαρίζει στον Κόσμο κάτι διαφορετικό, φαίνονται να φιλονικούν για το μήλο.  Η ψυχή που ζει σύμφωνα με τις αισθήσεις -γιατί αυτή είναι ο Πάρις - δεν βλέπει μέσα στον Κόσμο τις άλλες δυνάμεις, παρά μόνον το κάλλος, και λέει ότι το μήλο είναι τής Αφροδίτης.
Οι θεολογικοί μύθοι είναι κατάλληλοι για τους φιλοσόφους, οι φυσικοί και οι ψυχικοί για τους ποιητές, οι μικτοί για τις τελετές, επειδή κάθε τελετή θέλει να μας συνάψει με τον Κόσμο και με τους Θεούς"
Σαλούστιος -Περί Θεών και Κόσμου, Μετ. Α.Τσακνάκη