Η επωδή ανήκει στη λαϊκή λογοτεχνία και είναι κείμενο μικρής έκτασης με σοβαρό περιεχόμενο που διατυπώνεται με ασάφεια. Η επωδή είναι ηθελημένα ασαφής, γιατί εξυπηρετεί κατά βάθος ένα διάλογο που ανοίγει ο άνθρωπος με τον πάνω και πέραν των αισθήσεων κόσμο και γι αυτό διατυπώνεται κατά κάποιον τρόπο στη γλώσσα της άλλης πλευράς.
Η γλώσσα της επωδής γίνεται μυστική και μυστηριώδης, χαρακτηριστικά που επιτείνονται από το γεγονός ότι δεν κοινοποιείται από εκείνον που την χρησιμοποιεί (καθώς η κοινοποίηση διαλύει το μαγικό στοιχείο, καθιστά την επωδή, το ξόρκι άχρηστη). Η επωδή υπηρετεί τα μέλη της κοινότητος ως μέσο και όργανο επίτευξης ορισμένων σκοπών: για θεραπεία από ασθένειες, για τον έρωτα, για την πρόκληση βροχής σε περίοδο ξηρασίας κ.α.
Οι επωδές ως θεραπευτική μέθοδος είναι πανάρχαια και ασκείται από τους πρωτόγονους μάγους, αλλά και από τους εμπειρικούς θεραπευτές, κατά κανόνα παράλληλα με τις πρακτικές μεθόδους θεραπείας. Ο Ασκληπιός, χρησιμοποιούσε τις επωδές παράλληλα και συμπληρωματικά προς τα φυσικά μέσα θεραπείας (βότανα, χειροπρακτικές ή χειρουργικές τεχνικές κλπ.). Στα ομηρικά χρόνια οι επωδές χρησιμοποιούνταν επίσης παράλληλα με τις φυσικές ιατροχειρουργικές μεθόδους. Στην Οδύσσεια, στην περιγραφή της σκηνής του τραυματισμού του Οδυσσέα κατά τη διάρκεια κυνηγιού αγριόχοιρου, οι σύντροφοί του, γιοι του Αυτόλυκου, εκτός από την επίδεση του τραύματος χρησιμοποιούν και επωδή για το σταμάτημα της αιμορραγίας: «...του δέσανε με τέχνη το λάβωμα, σταμάτησαν με γήτεμα το μαύρο το αίμα». (Οδύσσεια, τ΄, 456.).
Οι επωδές λοιπόν αποτελούνταν από ακατανόητα ονόματα σε βάρβαρη και άγνωστη γλώσσα, είχαν ρυθμό και μελωδία. Η γλώσσα των επωδών ήταν συνήθως η εβραϊκή, η αιγυπτιακή και η ελληνική και δεν έπρεπε να μεταφράζονται σε άλλες γλώσσες, γιατί έχαναν την επίδρασή τους. "Οίδα σου και τα βαρβαρικά ονόματα…" (PGM VIII.20), διαβάζουμε σε έναν από τους μαγικούς παπύρους.
Ο Ωριγένης ερχόταν σε αντιπαράθεση με τον Κέλσο, καθώς υποστήριζε με επιμονή τη θεωρία πως τα ονόματα είχαν ενέργεια, όταν χρησιμοποιούνταν αμετάφραστα. (Ωριγένης Αδαμάντιος, Κατά Κέλσου, 1.24). Στις επωδές συνυπάρχει το κατανοητό με το ακατανόητο, ο δομημένος, αρθρωμένος λόγος με τον αδόμητο, σχεδόν άναρθρο ήχο . Για την κατάρτιση των επωδών οι τελεστές αντέγραφαν πολλές από τις προσευχές και τις επικλήσεις προς τους θεούς, που ανήκαν στην επίσημη λατρεία. Μια πηγή αποτελούσαν τα ποιήματα του Ορφέα, ενώ άλλη πηγή ήταν οι αιγυπτιακές ευχές με τα σύμβολα της δύναμης των θεών, όπως εκείνα που ο Ερμής-Θωθ έγραψε με ιερογλυφικά στην Ηλιούπολη της Αιγύπτου παρέχοντας επ’ άπειρον τη δυνατότητα να επικοινωνούν με τους θεούς.{...}
Η επωδή είναι γητειά ακριβώς επειδή είναι τραγούδι. Αν οι Έλληνες υπήρξαν μάγοι αυτό συνέβη επειδή ήταν μουσικοί και αυτό το οφείλουν στο γεγονός ότι είχαν για παιδαγωγό τον μεγαλύτερο αοιδό όλων των εποχών, τον Όμηρο. Η επωδή στον Πλάτωνα αποβαίνει εκπαιδευτική μέθοδος και μέσον για την πραγματοποίηση της Ιδανικής Πολιτείας.. Στους Νόμους, στο δεύτερο βιβλίο, παρουσιάζει μια συζήτηση ανάμεσα σε ένα άγνωστο γέροντα, τον κρητικό Κλεινία και τον Λακεδαιμόνιο Μέγιλλο και αναφέρει: "…άς ωδάς καλούμεν, όντως μεν επωδαί ταις ψυχαίς", αναφερόμενος στην ευεργετική επίδραση του ύμνου και των χορικών, στην ψυχή. Η μουσική ήταν απόλυτα απαραίτητη για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας των πολιτών.
Όπως ακριβώς το τραγούδι, ως μελωδία που απευθύνεται στην ψυχή, αποδεικνύεται ιδιαίτερα αποτελεσματικό στην μετάδοση της αγάπης για την αρετή και την ευτυχία, έτσι υπάρχουν και υμνωδίες ικανές να ξαναχαρίσουν υγεία στο σώμα. Το φάρμακο λοιπόν για την κεφαλαλγία θα πρέπει να συνοδεύεται από μια επωδή για να είναι αποτελεσματικό.
Αυτό διδάσκει ο Σωκράτης στον νεαρό Χαρμίδη: "…όταν αυτός με ερώτησε αν γνωρίζω το φάρμακο κατά της κεφαλαλγίας του απάντησα ότι το εγνώριζα, και του είπα ότι το φάρμακο ήτο κάποιο φύλλον και ότι κοντά εις το φάρμακον είναι και μαγικοί εξορκισμοί (επωδή δε τις τω φαρμάκω). Αν λέγει κανείς αυτούς και συγχρόνως παίρνει και το φάρμακον, θεραπεύεται εντελώς. Χωρίς όμως τους εξορκισμούς καθόλου δεν ωφελεί το φύλλον. Και αυτός μου είπε: "Θα αντιγράψω από σένα τους εξορκισμούς".
Στη συνέχεια ο Σωκράτης διευκρινίζει πως η επωδή δεν πρέπει να στοχεύει σε ένα μόνο μέρος του κορμιού αλλά σε ολόκληρο το σώμα, και προσθέτει:
Η γλώσσα της επωδής γίνεται μυστική και μυστηριώδης, χαρακτηριστικά που επιτείνονται από το γεγονός ότι δεν κοινοποιείται από εκείνον που την χρησιμοποιεί (καθώς η κοινοποίηση διαλύει το μαγικό στοιχείο, καθιστά την επωδή, το ξόρκι άχρηστη). Η επωδή υπηρετεί τα μέλη της κοινότητος ως μέσο και όργανο επίτευξης ορισμένων σκοπών: για θεραπεία από ασθένειες, για τον έρωτα, για την πρόκληση βροχής σε περίοδο ξηρασίας κ.α.
Ετυμολογικά η λέξη επωδή προέρχεται από τον σύνθετο του όρου αοιδή (ωδή, στους τραγικούς), που σημαίνει "άσμα" κατά τον Όμηρο και τους ποιητές και που σχετίζεται με την αυδή, την "ανθρώπινη φωνή". Υπάρχει διάκριση ανάμεσα στην ανθρώπινη αυδή και τη φωνή που μπορούν να την έχουν άνθρωποι αλλά και ζώα. Το ρήμα αείδω σημαίνει "τραγουδώ" και το ουσιαστικό αοιδός "τραγουδιστής". Ο Pierre Chantraine (Dict. Etymol. λήμμα "αείδω") σημειώνει ότι το σύνθετο με το επί- υπογραμμίζει την μαγική σημασία του άσματος. Έτσι η επωδή πήρε το νόημα του "μαγικού λόγου ή άσματος". Ο όρος ειδικότερα σημαίνει "μαγικό άσμα παρηγοριάς".
Επωδή ή επαοιδή λοιπόν, είναι ο λόγος που άδεται, τραγουδιέται ή ψάλλεται. Ακόμα και σήμερα τα ξόρκια μουρμουρίζονται με μονότονη φωνή, η οποία διατηρεί ένα υποτυπώδες μέλος. Αλλά και η ονομασία γητειές, που χρησιμοποιoούνταν σε αρκετές περιοχές, για να δηλώνει τα ξόρκια – δηλαδή τις επωδές- προέρχεται από τη λέξη γοητεία, την ευχάριστη εντύπωση που αφήνει ο θεραπευτής ή η θεραπεύτρια, ο γητευτής ή η γητεύτρα, γιατρεύοντας με τη βοήθεια επωδών. Ήδη στον Όμηρο αναφέρεται ότι ζήτησαν να σταματήσουν το αίμα από την πληγή του Οδυσσέα με επωδή. Αλλά απαγγέλλεται και για την αποτροπή αρρώστιας ή και χαιρέκακα για την πρόκληση κακού σε άλλους, όπως και για την εξασφάλιση σοδειάς ή ερωτικών δεσμών.
Η επωδή γενικότερα σημαίνει ό,τι και η λέξη ξόρκι. Τα ξόρκια όμως ή γητέματα ή επωδές είναι λαογραφικά κείμενα, που δεν στέκουν μόνα τους. Χρειάζονται παράλληλη ενέργεια (μαγική ή θεραπευτική) και ειδικά αντικείμενα (αγιωτικά κ.α.), που θα κινηθούν πάνω από τον άρρωστο. Για να απαγγελθούν γενικά, χρειάζεται «άρρωστος», όπως χρειάζεται και ειδική γνώστρια των λόγων και των ενεργειών.
"Άγια ονόματα και σύμβολα και φοβεροί χαρακτήρες φυλάξατε τον φορούντα ή την φορούσαν τας θείας υμών δυνάμεις από πάντων κινδύνων". Η επιγραφή αυτή χαράχθηκε πάνω σε ένα φυλακτό-lamella του 3ου αι., δείχνοντας έτσι την πίστη των ανθρώπων της ύστερης αρχαιότητας στη μαγική δύναμη ορισμένων λέξεων, στην ικανότητά τους, αν προφερθούν σωστά και με έναν ορισμένο τρόπο, να παράγουν ορισμένα απτά, αντικειμενικά αποτελέσματα.
"Τὸ γὰρ ὄνομά σου ἔχω φυλακτήριον ἐν καρδίᾳ". Η δύναμη ενός ονόματος βρίσκεται στην απόκρυφη ιδέα που αυτό αντιπροσωπεύει, η οποία εκφράζεται μορφικά με έναν ορισμένο τύπο γραμμάτων και συλλαβών που εμπεριέχουν μια ορισμένη αριθμητική αξία και μέτρο. Ο σωστός στη συνέχεια, ρυθμικός τρόπος επίκλησης αυτού του ονόματος εκδηλώνει υλικά την απόκρυφη δύναμη που αυτό αντιπροσωπεύει. Οι λέξεις μυστηριωδώς εισδύουν δια μέσου προσώπων και πραγμάτων και ασκούν μικρή ή μεγάλη επίδραση σ’ αυτά. Ιδιαίτερη σημασία για την επίδραση αυτή έχει το όνομα ενός αντικειμένου ή προσώπου. Ένα από τα κυριότερα τμήματα της ατομικότητας, σύμφωνα με τον Φρόιντ, είναι το όνομα και όταν κανείς γνωρίζει το όνομα ενός προσώπου ή ενός πνεύματος, αποκτά εξουσία και επί του φέροντος αυτό. "Τὰ ἄρρητα ὀνόματα τῶν θεῶν πεπλήρωκε τὸν κόσμον, ὥσπερ οἱ θεουργοὶ λέγουσιν, καὶ οὐ τὸν κόσμον τοῦτον μόνον ἀλλὰ καὶ τὰς ὑπὲρ αὐτὸν πάσας δυνάμεις…πεπληρώκασιν οὖν οἱ θεοὶ καὶ τῶν αὐτῶν καὶ τῶν οἰκείων ὀνομάτων τὸν σύμπαντα κόσμον. (Πρόκλος ο Διάδοχος, Εις Αλκιβιάδην, 150, Segonds 1985-6.)
Την ύπαρξη της συμπαθητικής δύναμης έλξης των θεών με τα «τίμια και σεβάσμια» ονόματά τους αποδέχονταν οι θεουργοί, όπως φαίνεται στο έργο του Πρόκλου. Ο Πρόκλος ισχυρίζεται ότι στα ονόματα των θεών αποτυπώνονται οι ενέργειες και οι δυνάμεις τους και αποδίδει την πεποίθηση αυτή στο Σωκράτη. Ο εθνικός κόσμος συσχέτιζε τους ακατανόητους μαγικούς λόγους με τους θεούς. Ήταν τα «αληθινά», «αυθεντικά» τους ονόματα, οι «επωνυμίες» τους, τα κρυπτά και άρρητα ονόματά τους. Επρόκειτο για την ίδια τη γλώσσα των θεών : "…τὰ ἄσημα ὀνόματα…ἡμῖν μὲν ἄγνωστα ἔστω ἢ καὶ γνωστὰ ἔνια, περὶ ὧν παρεδεξάμεθα τὰς ἀναλύσεις παρὰ θεῶν". (Ιάμβλιχος, Περί των αιγυπτίων μυστηρίων, 7.4.)
Την ύπαρξη της συμπαθητικής δύναμης έλξης των θεών με τα «τίμια και σεβάσμια» ονόματά τους αποδέχονταν οι θεουργοί, όπως φαίνεται στο έργο του Πρόκλου. Ο Πρόκλος ισχυρίζεται ότι στα ονόματα των θεών αποτυπώνονται οι ενέργειες και οι δυνάμεις τους και αποδίδει την πεποίθηση αυτή στο Σωκράτη. Ο εθνικός κόσμος συσχέτιζε τους ακατανόητους μαγικούς λόγους με τους θεούς. Ήταν τα «αληθινά», «αυθεντικά» τους ονόματα, οι «επωνυμίες» τους, τα κρυπτά και άρρητα ονόματά τους. Επρόκειτο για την ίδια τη γλώσσα των θεών : "…τὰ ἄσημα ὀνόματα…ἡμῖν μὲν ἄγνωστα ἔστω ἢ καὶ γνωστὰ ἔνια, περὶ ὧν παρεδεξάμεθα τὰς ἀναλύσεις παρὰ θεῶν". (Ιάμβλιχος, Περί των αιγυπτίων μυστηρίων, 7.4.)
Οι επωδές θεωρούνται το αρχαιότερο ποιητικό είδος και συνδέονται με την ενστικτώδη αγωνία και προσπάθεια του ανθρώπου να θεραπευθεί από κάποια αρρώστια ή γενικά να αποφύγει κάτι κακό και να επιτύχει κάτι καλό. Για την επιτυχία του σκοπού αυτών των επωδών χρησιμοποιούνται δύο μέσα, η πράξη και ο λόγος, που ταιριάζει σε κάθε ειδική περίπτωση. Ο λόγος των επωδών είναι συνήθως έμμετρος, γιατί ο ρυθμός και η μελωδία ενισχύουν, καθώς πιστεύεται, την τελετουργική πράξη. Όπως στους μαγικούς παπύρους, έτσι και εδώ, πράξη και λόγος συνεργάζονται, για να επιτευχθεί η θεραπεία. Ο λόγος μπορεί πράγματι να απαλύνει τον πόνο, ιδίως όταν χρησιμοποιεί τις κατάλληλες φράσεις. Οι επωδές, δρουν συμπληρωματικά ως προς τα φάρμακα. Η επωδή εμφανίζεται ως μαγικό όπλο, που δημιουργήθηκε από το λόγο, για να ανακουφίζει.
Οι επωδές ως θεραπευτική μέθοδος είναι πανάρχαια και ασκείται από τους πρωτόγονους μάγους, αλλά και από τους εμπειρικούς θεραπευτές, κατά κανόνα παράλληλα με τις πρακτικές μεθόδους θεραπείας. Ο Ασκληπιός, χρησιμοποιούσε τις επωδές παράλληλα και συμπληρωματικά προς τα φυσικά μέσα θεραπείας (βότανα, χειροπρακτικές ή χειρουργικές τεχνικές κλπ.). Στα ομηρικά χρόνια οι επωδές χρησιμοποιούνταν επίσης παράλληλα με τις φυσικές ιατροχειρουργικές μεθόδους. Στην Οδύσσεια, στην περιγραφή της σκηνής του τραυματισμού του Οδυσσέα κατά τη διάρκεια κυνηγιού αγριόχοιρου, οι σύντροφοί του, γιοι του Αυτόλυκου, εκτός από την επίδεση του τραύματος χρησιμοποιούν και επωδή για το σταμάτημα της αιμορραγίας: «...του δέσανε με τέχνη το λάβωμα, σταμάτησαν με γήτεμα το μαύρο το αίμα». (Οδύσσεια, τ΄, 456.).
Οι επωδές λοιπόν αποτελούνταν από ακατανόητα ονόματα σε βάρβαρη και άγνωστη γλώσσα, είχαν ρυθμό και μελωδία. Η γλώσσα των επωδών ήταν συνήθως η εβραϊκή, η αιγυπτιακή και η ελληνική και δεν έπρεπε να μεταφράζονται σε άλλες γλώσσες, γιατί έχαναν την επίδρασή τους. "Οίδα σου και τα βαρβαρικά ονόματα…" (PGM VIII.20), διαβάζουμε σε έναν από τους μαγικούς παπύρους.
Ο Ωριγένης ερχόταν σε αντιπαράθεση με τον Κέλσο, καθώς υποστήριζε με επιμονή τη θεωρία πως τα ονόματα είχαν ενέργεια, όταν χρησιμοποιούνταν αμετάφραστα. (Ωριγένης Αδαμάντιος, Κατά Κέλσου, 1.24). Στις επωδές συνυπάρχει το κατανοητό με το ακατανόητο, ο δομημένος, αρθρωμένος λόγος με τον αδόμητο, σχεδόν άναρθρο ήχο . Για την κατάρτιση των επωδών οι τελεστές αντέγραφαν πολλές από τις προσευχές και τις επικλήσεις προς τους θεούς, που ανήκαν στην επίσημη λατρεία. Μια πηγή αποτελούσαν τα ποιήματα του Ορφέα, ενώ άλλη πηγή ήταν οι αιγυπτιακές ευχές με τα σύμβολα της δύναμης των θεών, όπως εκείνα που ο Ερμής-Θωθ έγραψε με ιερογλυφικά στην Ηλιούπολη της Αιγύπτου παρέχοντας επ’ άπειρον τη δυνατότητα να επικοινωνούν με τους θεούς.{...}
Στην αντίληψη για τη μαγική δύναμη του λόγου στηρίζεται και ο ευφημισμός που σημαίνει τη χρήση κολακευτικών και ευοίωνων λέξεων και φράσεων, αντί άλλων που με το χρόνο έχουν πάρει κακή σημασία ή είναι ουδέτερες, με σκοπό να ασκηθεί ανάλογη επίδραση σε πρόσωπα και πράγματα…"εἴρηκά σου τὰ σημεῖα καὶ τὰ σύμβολα τοῦ ὀνόματος"(PGM VIII.13).
Οι «χαρακτήρες» ήταν ειδικά σύμβολα που δεν αποδίδονταν φωνητικά, αλλά είχαν
τη δική τους σημασία, τις δικές τους ιερές και σωτήριες ενίοτε ιδιότητες. Το ειδικό
αυτό λεξιλόγιο συντίθετο από στοιχεία ποικίλης προελεύσεως. Ορισμένα ήταν
στοιχεία ξένων γλωσσών, παραφθορές ονομασιών θεών και δαιμόνων ή
τελετουργικές ρήσεις. Άλλα πάλι απαρτίζονταν από σειρές φωνηέντων.
Σύμφωνα με τον Πλούταρχο: «δεν πρέπει να απορούμε για τον εξελληνισμό των
ονομάτων, γιατί χιλιάδες λέξεις μετανάστευσαν από την Ελλάδα, μαζί με τα απόδημα
τέκνα της και μέχρι σήμερα παραμένουν στην ξενιτιά». (Πλούταρχος Λούκιος Μέστριος, Περί Ίσιδος και Οσίριδος, 376).
Ο Ιάμβλιχος θεωρεί πως τα ονόματα είναι συναρτημένα με τη φύση των όντων, και πως όταν αυτά μεταφράζονται δεν διασώζεται ολόκληρο το νόημα, αλλά υπάρχουν κάποια ιδιώματα σε κάθε έθνος που είναι αδύνατο να σημανθούν σε άλλη γλώσσα. Και, συνεχίζει, ότι ενώ μπορεί κάποιος να τα μεταφράσει, αυτά πλέον δεν έχουν την ίδια δύναμη. Οι μεταφράσεις των ονομάτων ήταν ο λόγος σύμφωνα με τον Ιάμβλιχο που αυτά έχασαν την αποτελεσματικότητά τους. (Ιάμβλιχος, Περί των αιγυπτίων μυστηρίων, 7.5).
Τα φωνήεντα συνδέονταν με τους πλανήτες, (Πρόκλος o Διάδοχος, Εις Πολιτείαν Πλάτωνος, 2.65, Kroll 1899-1901, Dornseiff 1975), οι οποίοι κατά τον Πυθαγόρα κινούνταν σύμφωνα με τον ήχο των φωνηέντων. Ο Ερμής με τον ήχο του α, η Αφροδίτη με το ε, ο Ήλιος με το η, ο Κρόνος με το ι, ο Άρης με το ο, η Σελήνη με το υ και ο Δίας με το ω. (Ιωάννης Λαυρέντιος ο Λυδός, Περί μηνών (De mensibus), 2.3, Wunsch 1967, Maas 1992).
Τα φωνήεντα που εκπροσωπούσαν τους αγαθοποιούς πλανήτες προφέρονταν με δασεία εκφώνηση, ενώ τα αντίθετα ήταν με ψιλή εκφώνηση. (Πρόκλος o Διάδοχος, Εις Πολιτείαν Πλάτωνος, 2.65-66, Kroll 1899-190, για τη μαγική χρήση του αλφάβητου, βλ. Dornseiff 1975, Sacks 2003. ). Τα σύμφωνα είχαν επίσης, μια μυστηριακή συμπάθεια με τις υπερφυσικές δυνάμεις. Εκπροσωπούσαν τα ζώδια και τα σώματα, όπως τα φωνήεντα εκπροσωπούσαν τους πλανήτες και τις ψυχές. Έτσι τα φωνήεντα μπορούσαν να εκφωνηθούν μόνα τους, όπως η ψυχή ήταν αυθύπαρκτη, ενώ τα σύμφωνα ήταν αδύνατο να σταθούν μόνα τους, γιατί το σώμα δε ζούσε χωρίς ψυχή. Επιπλέον, τα μαγικά ονόματα που απαρτίζονταν αποκλειστικά από γράμματα, έπρεπε να αρχίζουν και να τελειώνουν πάντοτε με φωνήεν. (Πρόκλος o Διάδοχος, Εις Πολιτείαν Πλάτωνος, 2.65, Kroll 1899-190).
Τεράστια σημασία δινόταν στην ορθή προφορά των κυρίων ονομάτων, των επωδών και των εξορκισμών, στον τόνο και την εκφορά των ειδικών φράσεων, στην αντήχηση των παράξενων συλλαβών που παρουσιάζονται ως αληθινά ονόματα των επικαλούμενων δυνάμεων. Η ορθή άρθρωση αυτών των λέξεων και συλλαβών αποτελούσε την πρώτη προϋπόθεση για την αποτελεσματικότητα των επιλεγόμενων ρήσεων. Για να διευκολύνουν την απομνημόνευση και την απαγγελία τους οι μαγικοί πάπυροι μεταφέρουν συχνά κείμενα συνταγμένα σε στίχους, σε κανονικό δακτυλικό εξάμετρο συνήθως. Ένας πάπυρος με τίτλο Μαντείον Σαραπιακόν του 4ου αι. αναφέρεται στη σωστή προφορά και τόνο των γραμμάτων του μυστικού θεϊκού ονόματος, για να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα : ιαω αι· αοιαω· εοηυ (εννεαγράμματον), τὸ "α ἀνεωγμένῳ τῷ στόματι, κυματούμενον, τὸ ο ἐν συστροφῇ πρὸς πνευματικὴν ἀπειλήν, τὸ ιαω γῇ, ἀέρι, οὐρανῷ, τὸ ε κυνοκεφαλιστί, τὸ ο ὁμοίως ὡς πρόκειται, τὸ η μεθ’ ἡδονῆς δασύνων, τὸ υ ποιμενικῶς μακρὸν". (PGM V.22-31).
Κυρίαρχα στοιχεία στον τελετουργικό λόγο ήταν ο ρυθμός και το μέλος. Οι διάφοροι τύποι έπρεπε να ψιθυριστούν ή να τραγουδηθούν σε ειδικό τόνο και ρυθμό, σύντομα ή πιο μακρόσυρτα, και ο τονισμός αυτός είχε μεγαλύτερη σημασία από τις ίδιες τις λέξεις. Χαρακτηριστική είναι η οδηγία που παρέχεται στον πάπυρο με τίτλο Ἀντίγραφον ἀπὸ ἱερᾶς βίβλου, πρόγνωσιν καὶ μνημονικῆς του 4ου αι.: "είτα φθινούσης σελήνης λέγε εν εξαμέτρω τόνω τον λόγον λέγων επτάκις". Ο τελεστής έπρεπε να απαγγείλει επτά φορές την επωδή σε εξάμετρο τονισμό.
Ο Ιάμβλιχος θεωρεί πως τα ονόματα είναι συναρτημένα με τη φύση των όντων, και πως όταν αυτά μεταφράζονται δεν διασώζεται ολόκληρο το νόημα, αλλά υπάρχουν κάποια ιδιώματα σε κάθε έθνος που είναι αδύνατο να σημανθούν σε άλλη γλώσσα. Και, συνεχίζει, ότι ενώ μπορεί κάποιος να τα μεταφράσει, αυτά πλέον δεν έχουν την ίδια δύναμη. Οι μεταφράσεις των ονομάτων ήταν ο λόγος σύμφωνα με τον Ιάμβλιχο που αυτά έχασαν την αποτελεσματικότητά τους. (Ιάμβλιχος, Περί των αιγυπτίων μυστηρίων, 7.5).
Τα φωνήεντα συνδέονταν με τους πλανήτες, (Πρόκλος o Διάδοχος, Εις Πολιτείαν Πλάτωνος, 2.65, Kroll 1899-1901, Dornseiff 1975), οι οποίοι κατά τον Πυθαγόρα κινούνταν σύμφωνα με τον ήχο των φωνηέντων. Ο Ερμής με τον ήχο του α, η Αφροδίτη με το ε, ο Ήλιος με το η, ο Κρόνος με το ι, ο Άρης με το ο, η Σελήνη με το υ και ο Δίας με το ω. (Ιωάννης Λαυρέντιος ο Λυδός, Περί μηνών (De mensibus), 2.3, Wunsch 1967, Maas 1992).
Τα φωνήεντα που εκπροσωπούσαν τους αγαθοποιούς πλανήτες προφέρονταν με δασεία εκφώνηση, ενώ τα αντίθετα ήταν με ψιλή εκφώνηση. (Πρόκλος o Διάδοχος, Εις Πολιτείαν Πλάτωνος, 2.65-66, Kroll 1899-190, για τη μαγική χρήση του αλφάβητου, βλ. Dornseiff 1975, Sacks 2003. ). Τα σύμφωνα είχαν επίσης, μια μυστηριακή συμπάθεια με τις υπερφυσικές δυνάμεις. Εκπροσωπούσαν τα ζώδια και τα σώματα, όπως τα φωνήεντα εκπροσωπούσαν τους πλανήτες και τις ψυχές. Έτσι τα φωνήεντα μπορούσαν να εκφωνηθούν μόνα τους, όπως η ψυχή ήταν αυθύπαρκτη, ενώ τα σύμφωνα ήταν αδύνατο να σταθούν μόνα τους, γιατί το σώμα δε ζούσε χωρίς ψυχή. Επιπλέον, τα μαγικά ονόματα που απαρτίζονταν αποκλειστικά από γράμματα, έπρεπε να αρχίζουν και να τελειώνουν πάντοτε με φωνήεν. (Πρόκλος o Διάδοχος, Εις Πολιτείαν Πλάτωνος, 2.65, Kroll 1899-190).
Τεράστια σημασία δινόταν στην ορθή προφορά των κυρίων ονομάτων, των επωδών και των εξορκισμών, στον τόνο και την εκφορά των ειδικών φράσεων, στην αντήχηση των παράξενων συλλαβών που παρουσιάζονται ως αληθινά ονόματα των επικαλούμενων δυνάμεων. Η ορθή άρθρωση αυτών των λέξεων και συλλαβών αποτελούσε την πρώτη προϋπόθεση για την αποτελεσματικότητα των επιλεγόμενων ρήσεων. Για να διευκολύνουν την απομνημόνευση και την απαγγελία τους οι μαγικοί πάπυροι μεταφέρουν συχνά κείμενα συνταγμένα σε στίχους, σε κανονικό δακτυλικό εξάμετρο συνήθως. Ένας πάπυρος με τίτλο Μαντείον Σαραπιακόν του 4ου αι. αναφέρεται στη σωστή προφορά και τόνο των γραμμάτων του μυστικού θεϊκού ονόματος, για να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα : ιαω αι· αοιαω· εοηυ (εννεαγράμματον), τὸ "α ἀνεωγμένῳ τῷ στόματι, κυματούμενον, τὸ ο ἐν συστροφῇ πρὸς πνευματικὴν ἀπειλήν, τὸ ιαω γῇ, ἀέρι, οὐρανῷ, τὸ ε κυνοκεφαλιστί, τὸ ο ὁμοίως ὡς πρόκειται, τὸ η μεθ’ ἡδονῆς δασύνων, τὸ υ ποιμενικῶς μακρὸν". (PGM V.22-31).
Κυρίαρχα στοιχεία στον τελετουργικό λόγο ήταν ο ρυθμός και το μέλος. Οι διάφοροι τύποι έπρεπε να ψιθυριστούν ή να τραγουδηθούν σε ειδικό τόνο και ρυθμό, σύντομα ή πιο μακρόσυρτα, και ο τονισμός αυτός είχε μεγαλύτερη σημασία από τις ίδιες τις λέξεις. Χαρακτηριστική είναι η οδηγία που παρέχεται στον πάπυρο με τίτλο Ἀντίγραφον ἀπὸ ἱερᾶς βίβλου, πρόγνωσιν καὶ μνημονικῆς του 4ου αι.: "είτα φθινούσης σελήνης λέγε εν εξαμέτρω τόνω τον λόγον λέγων επτάκις". Ο τελεστής έπρεπε να απαγγείλει επτά φορές την επωδή σε εξάμετρο τονισμό.
Όπως ακριβώς το τραγούδι, ως μελωδία που απευθύνεται στην ψυχή, αποδεικνύεται ιδιαίτερα αποτελεσματικό στην μετάδοση της αγάπης για την αρετή και την ευτυχία, έτσι υπάρχουν και υμνωδίες ικανές να ξαναχαρίσουν υγεία στο σώμα. Το φάρμακο λοιπόν για την κεφαλαλγία θα πρέπει να συνοδεύεται από μια επωδή για να είναι αποτελεσματικό.
Αυτό διδάσκει ο Σωκράτης στον νεαρό Χαρμίδη: "…όταν αυτός με ερώτησε αν γνωρίζω το φάρμακο κατά της κεφαλαλγίας του απάντησα ότι το εγνώριζα, και του είπα ότι το φάρμακο ήτο κάποιο φύλλον και ότι κοντά εις το φάρμακον είναι και μαγικοί εξορκισμοί (επωδή δε τις τω φαρμάκω). Αν λέγει κανείς αυτούς και συγχρόνως παίρνει και το φάρμακον, θεραπεύεται εντελώς. Χωρίς όμως τους εξορκισμούς καθόλου δεν ωφελεί το φύλλον. Και αυτός μου είπε: "Θα αντιγράψω από σένα τους εξορκισμούς".
Στη συνέχεια ο Σωκράτης διευκρινίζει πως η επωδή δεν πρέπει να στοχεύει σε ένα μόνο μέρος του κορμιού αλλά σε ολόκληρο το σώμα, και προσθέτει:
"Κάτι παρόμοιον λοιπόν συμβαίνει Χαρμίδη, και με αυτούς τους εξορκισμούς. Έμαθα δε αυτούς εκεί εις τον στρατόν από ένα Θράκα ιατρόν, ο οποίος ήτο από τους μαθητάς του Ζαλμόξιδος, δια τους οποίους λέγεται ότι γνωρίζουν να καθιστούν τους ανθρώπους αθανάτους. Μου έλεγε δε ο Θραξ ούτος ότι ο Ζάλμοξις ο βασιλεύς μας, ο οποίος είναι θεός, λέγει ότι καθώς δεν πρέπει κανείς να επιχειρεί να θεραπεύει τους οφθαλμούς χωρίς να θεραπεύει την κεφαλήν, ούτε την κεφαλήν ανεξάρτητα από το σώμα, έτσι, και το σώμα δεν πρέπει να θεραπεύεται ανεξάρτητα από την ψυχήν, αυτή δε ακριβώς είναι η αιτία να διαφεύγουν τους Έλληνες τα περισσότερα νοσήματα, το ότι δηλαδή αγνοούν το όλον, δια το οποίον πρέπει να φροντίζουν, αγνοούν δηλαδή ότι, αν το όλον δεν είναι καλά, αδύνατον να είναι καλά το μέρος"
Η έρευνα έγινε από την Γιώβη Βασιλική. Όλο σχεδόν το παραπάνω απόσπασμα που παρουσιάζεται προέρχεται από εδώ:
ΤΑ ΦΥΛΑΚΤΑ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ http://ir.lib.uth.gr/bitstream/handle/11615/41458/11006.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Συμπληρωματικά προστέθηκαν παράγραφοι και αποσπάσματα από: http://www.esoterica.gr/articles/occult/mantram/mantram.htm/ http://rizesaiwnies.blogspot.com/2015/01/blog-post_29.html /
Βικιπαίδεια
Η έρευνα έγινε από την Γιώβη Βασιλική. Όλο σχεδόν το παραπάνω απόσπασμα που παρουσιάζεται προέρχεται από εδώ:
ΤΑ ΦΥΛΑΚΤΑ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ http://ir.lib.uth.gr/bitstream/handle/11615/41458/11006.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Συμπληρωματικά προστέθηκαν παράγραφοι και αποσπάσματα από: http://www.esoterica.gr/articles/occult/mantram/mantram.htm/ http://rizesaiwnies.blogspot.com/2015/01/blog-post_29.html /
Βικιπαίδεια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου