Ο θεός Τέρμονας, οι Όριοι θεοί και ο ιερός περίβολος

" πρὸς τέρμονας γῆς τῆσδ', ἵν' ἐκβάλω ποδὶ
  ἄλλην ἐπ' αἶαν, εἴ μέ τις γνοίη σκοπῶν.."
  (Ηλέκτρα-Ευριπίδης)
   Η λέξη πατρίδα σήμαινε για τους Αρχαίους την γη των πατέρων. Η πατρίδα κάθε ανθρώπου ήταν το κομμάτι γης που είχε καθαγιάσει η εθνική ή οικογενειακή του θρησκεία. Η γη όπου αναπαύονταν τα λείψανα των προγόνων του και όπου κατοικούσαν οι ψυχές τους. Η ιδιαίτερη πατρίδα ήταν ο περίβολος της οικογένειας, με τον τάφο και την εστία του. "Ιερή γη της πατρίδας" έλεγαν οι Έλληνες και  αυτή η λέξη δεν ήταν μια λέξη κενή.

 Κάθε πόλη είχε γύρω από την περιοχή της μια γραμμή ιερών ορίων. Ήταν ο ορίζοντας της  εθνικής της θρησκείας και των θεών της. Πέρα από αυτά τα όρια βασίλευαν άλλοι θεοί και άλλοι θρησκευτικοί τύποι. Μπορούμε να διακρίνουμε μια μακρά περίοδο κατά την οποία οι άνθρωποι δεν γνώριζαν άλλη μορφή κοινωνίας όμως εκτός από την οικογένεια. Τότε ήταν που γεννήθηκε η οικογενειακή θρησκεία.
Κάθε οικογένεια έχει την θρησκεία της, τους θεούς της, την ιεροσύνη της. Η θρησκευτική της απομόνωση είναι νόμος, η λατρεία της κρυφή. Κάθε οικογένεια έχει επίσης και την ιδιοκτησία της, δηλαδή το κομμάτι γης που είναι άρρηκτα δεμένο μαζί της. Η πρώτη θρησκεία που επηρέασε το πνεύμα τους ήταν αυτή που καθιέρωσε και την ιδιοκτησία. Το δικαίωμα της ιδιοκτησίας δεν κατοχυρώθηκε αρχικά από τον νόμο αλλά από την θρησκεία.
Εκεί είναι που ιδρύεται η εστία. Η εστία ιδρύεται με την σκέψη και την ελπίδα να παραμείνει για πάντα στην ίδια θέση. Και η οικογένεια, η οποία από θρησκευτικό καθήκον βρίσκεται συγκεντρωμένη πάντα γύρω της, γύρω από τον βωμό της, ριζώνει και αυτή στην γη. Ακολουθεί, φυσικά, η αντίληψη της μόνιμης κατοικίας. Αυτή η θρησκεία απαιτούσε την απομόνωση της κατοικίας και την απομόνωση του τάφου, απαιτούσε τη εστία στερεωμένη στο έδαφος και τον τάφο αμετακίνητο. Η οικογενειακή θρησκεία στη ζωή, όπως και στο θάνατο, χώριζε κάθε οικογένεια από άλλες και απέκλειε αυστηρά κάθε προσπάθεια συγκατοίκησης. Χωρίς την ιδιοκτησία η εστία θα γίνει περιπλανώμενη, οι οικογένειες θα συγχωνευθούν οι νεκροί θα μείνουν χωρίς λατρεία.
Η οικογένεια είναι δεμένη με την εστία, η εστία είναι δεμένη με την γη, δημιουργείται έτσι μια στενή σχέση ανάμεσα στην οικογένεια και στο έδαφος.

Η εστία πρέπει να είναι απομονωμένη και δεν πρέπει κατά την ώρα που γίνονται οι τελετές της λατρείας να πλησιάσει κανείς ξένος ούτε καν να κοιτάξει. Οι θεοί που έδωσαν σε κάθε οικογένεια το δικαίωμα κατοχής της γης ήταν οι Εφέστιοι.

Οι αρχαιότεροι δεν έθαβαν τους νεκρούς σε νεκροταφείο η στην άκρη του δρόμου, αλλά μέσα στο χωράφι της οικογένειας τους. Αυτή η συνήθεια των προϊστορικών χρόνων επιβεβαιώνεται από έναν νόμο του Σόλωνα και από διάφορες περικοπές του Πλούταρχου. Σύμφωνα με αυτό το έθιμο είναι φανερό ότι η ιδέα της ιδιοκτησίας εξαπλώθηκε γρήγορα από τον μικρό τύμβο όπου αναπαύονταν οι νεκροί στο χωράφι που το περιέβαλε. Για τον τάφο ίσχυαν οι ίδιοι κανόνες όπως και  με την εστία. Όπως δεν ήταν δυνατό να συνυπάρξουν δυο εστίες σε ένα σπίτι, έτσι δεν μπορούσαν να ενωθούν δυο οικογένειες σε έναν τάφο. Η οικογένεια λοιπόν είχε έναν τάφο όπου τα μέλη της έρχονταν να αναπαυθούν το ένα μετά το άλλο. Η οικογενειακή θρησκεία στην ζωή, όπως και στον θάνατο χώριζε την κάθε οικογένεια από άλλες. Όπως τα σπίτια δεν μπορούσαν να είναι παρακείμενα και να μοιράζονται κάποιο κοινό τοίχο, πάρα έπρεπε να υπάρχει μια λωρίδα γης ανάμεσα έτσι και  οι τάφοι έπρεπε να είχαν ένα είδος περιβόλου.
  Για την σωστή τήρηση αυτού του κανόνα γύρω από την εστία και σε κάποια απόσταση πρέπει να υπάρχει ένας περίβολος. Αυτός ο περίβολος που χάραξε η θρησκεία, η οποία τον προστατεύει, είναι το αδιάσειστο σύμβολο, η αναμφισβήτητη σφραγίδα του δικαιώματος της ιδιοκτησίας. 
Κάθε σπίτι βρισκόταν κάτω από το βλέμμα των Εφέστιων θεών που το προστάτευαν. Κάθε αγρός έπρεπε να είναι τριγυρισμένο, όπως και το σπίτι, από περίβολο που τον χώριζε καθαρά από τις ιδιοκτησίες των άλλων οικογενειών.
   Ο ιερός περίβολος που οι Έλληνες ονόμαζαν έρκος (ετυμ. φράχτης, τείχος, μαντρότοιχος, περίφραξη, αυλόγυρος των σπιτιών) είναι ένα εκτεταμένο περίφραγμα μέσα στο οποίο οι οικογένεια έχει το σπίτι της, τα κοπάδια της, το μικρό χωράφι που καλλιεργεί. Στο κέντρο υψώνεται η προστάτιδα εστία.
 Δεν έχει σημασία αν είναι ξύλινο χώρισμα ή από πέτρες. Όπως και να είναι φτιαγμένος, σημειώνει τα όρια ανάμεσα στην περιοχή της μιας εστίας και της άλλης. Αυτός ο περίβολος θεωρείται ιερός. Η διάβαση του είναι ασέβεια. Ο θεός επαγρυπνεί και τον έχει υπό την προστασία του. Γιαυτό και δίνουν στο θεό το επίθετο ερκείος. Οι Έλληνες είχαν επίσης ιερά όρια που ονομάζονταν όροι, θεοί όριοι. Στην εποχή του Σόλωνα η λέξη όρος σήμαινε τον λίθινο στύλο που είχε στηθεί στο χωράφι, το ιερό όριο που σημείωνε το δικαίωμα της ιδιοκτησίας. Οι Όριοι θεοί της φυλάνε τον περίβολο και οι ψυχές των προγόνων επαγρυπνούν. Η απομόνωση της ιδιοκτησίας γης είναι σε τέτοιο βαθμό υποχρεωτική ώστε δύο κτήματα δεν μπορούν ποτέ να συνορεύουν και πρέπει να αφήσουν ανάμεσά τους μια ουδέτερη λωρίδα γης που μένει απαραβίαστη.

Ζεύς Έρκειος Η δεύτερη μορφή με την οποία βρίσκουμε λατρεία του Διός στον Ελληνικό οίκο είναι αυτή του Ερκείου Διός. Έρκος είναι ο φράχτης και κατ’ επέκταση ο χώρος που περικλείεται από αυτόν. Έτσι έρκος ονομαζόταν πολλές φορές στην Αθήνα ο ίδιος ο οίκος, αποκτώντας οι δύο λέξεις ταυτόσημη έννοια. Μας έχει παραδοθεί μάλιστα η αναφορά πως η ερώτηση «που είναι το σπίτι σου;» μπορούσε να τεθεί σαν «που βρίσκεται ο Έρκειος Δίας σου;»[18]. Έτσι ο βωμός του Ερκείου Διός βρίσκεται στον εξωτερικό χώρο μ...

Διαβάστε όλο το άρθρο εδώ: https://hellinon.net/2015/06/12/%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%AF-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CE%BB%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%B5%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%AE%CE%BD%CF%89

Ζεύς Έρκειος Η δεύτερη μορφή με την οποία βρίσκουμε λατρεία του Διός στον Ελληνικό οίκο είναι αυτή του Ερκείου Διός. Έρκος είναι ο φράχτης και κατ’ επέκταση ο χώρος που περικλείεται από αυτόν. Έτσι έρκος ονομαζόταν πολλές φορές στην Αθήνα ο ίδιος ο οίκος, αποκτώντας οι δύο λέξεις ταυτόσημη έννοια. Μας έχει παραδοθεί μάλιστα η αναφορά πως η ερώτηση «που είναι το σπίτι σου;» μπορούσε να τεθεί σαν «που βρίσκεται ο Έρκειος Δίας σου;»[18]. Έτσι ο βωμός του Ερκείου Διός βρίσκεται στον εξωτερικό χώρο μ...

Διαβάστε όλο το άρθρο εδώ: https://hellinon.net/2015/06/12/%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%AF-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CE%BB%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%B5%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%AE%CE%BD%CF%89/Όπως τα σπίτια δεν μπορεί να είναι παρακείμενα έτσι και οι τάφοι των προγόνων δεν μπορούσαν να αγγίζουν ο ένας τον άλλον. Κάθε τάφος , όπως και κάθε σπίτι είχε ένα είδος περιβόλου.Όλα αυτά λοιπόν έχουν τον χαρακτήρα της ιδιοκτησίας. Οι νεκροί τιμώνται ως θεοί και ανήκουν σε κάθε οικογένεια όπως και η εστία. Αυτοί οι νεκροί έχουν γίνει κάτοχοι γης, της γης που καταλαμβάνουν και ο αρχαίος τάφος δεν μπορεί να μετακινηθεί ούτε φυσικά και να καταστραφεί. Όπως και η εστία.Οι αρχαιότεροι δεν έθαβαν τους νεκρούς τους σε νεκροταφείο ή στην άκρη του δρόμου αλλά μέσα στο χωράφι της οικογένειας. Αυτή η συνήθεια των προϊστορικών χρόνων επιβεβαιώνεται από έναν νόμο του Σόλωνα και από διάφορες περικοπές του Πλούταρχου. Να, λοιπόν, που ένα κομμάτι γης το οποίο, στο όνομα της θρησκείας, γίνεται αντικείμενο ιδιοκτησίας για κάθε οικογένεια. Γρήγορα γύρω από την εστία και από τον μικρο τύμβο όπου αναπαυόταν οι νεκροί της κάθε οικογένειας ο περίβολος χώρος έγινε περιουσία της οικογένειας.

  Σε ορισμένες τακτές ημέρες του μήνα και του χρόνου, ο πατέρας της οικογένειας έκανε τον γύρο του αγρού του, ακολουθώντας αυτή την λωρίδα, έσπρωχνε μπροστά του τα ζώα της θυσίας, ψάλλοντας ύμνους, και πρόσφερε θυσίες. Με αυτή την τελετή πίστευε ότι εξασφάλιζε την προστασία των θεών του πάνω στον αγρό και στο σπίτι του. Σημείωνε προπαντός το δικαίωμα της ιδιοκτησίας του, περιφέροντας γύρω από τον αγρό τα σύμβολα της οικογενειακή τους λατρείας. Η διαδρομή που είχαν ακολουθήσει οι προσευχές και τα θύματα αποτελούσε το απαραβίαστο όριο της ιδιοκτησίας του. Πάνω σε αυτή την γραμμή ο άνθρωπος τοποθετούσε κατά διαστήματα μεγάλες πέτρες ή κορμούς δέντρων, που τα ονόμαζαν τέρμονες.  
"Να πως ενεργούσαν οι πρόγονοί μας" λέει ο Σικελός "πρώτα πρώτα χάραζαν ένα μικρό λάκκο και στήνοντας τον τέρμονα στην άκρη του, τον στεφάνωναν με γιρλάντες από πρασινάδες και λουλούδια. Ύστερα πρόσφεραν θυσία και μόλις έσφαζαν το ζώο, άφηναν το αίμα του να τρέξει στον λάκκο, όπου έριχναν αναμμένα κάρβουνα, προερχόμενα πιθανόν από την ιερή φωτιά της εστίας, σπόρους, γλυκίσματα, φρούτα, λίγο κρασί και μέλι. Όταν όλα αυτά είχαν καεί μέσα στον λάκκο, πάνω στις ζεστές ακόμα στάχτες φύτευαν την πέτρα ή το ξύλο (τέρμονα)". 
Είναι φανερό ότι η τελετή αυτή είχε σκοπό να καταστήσει τον τέρμονα ένα είδος ιερού αντιπροσώπου της οικογενειακής λατρείας. Για να μην χάσει τον ιερό του χαρακτήρα, ανανέωναν κάθε χρόνο την ιερή πράξη με σπονδές και προσευχές. Ο τοποθετημένος στην γη τέρμονας ήταν, λοιπόν, κατά κάποιο τρόπο, η οικογενειακή θρησκεία, φυτεμένη στο έδαφος, για να δείξει ότι αυτή η γη αποτελούσε παντοτινή ιδιοκτησία της οικογένειας. Αργότερα, με την βοήθεια της ποίησης, ο Τέρμων θεωρήθηκε ξεχωριστός και προσωποποιημένος θεός. Ο Τέρμων φύλαγε πράγματι το όριο του αγρού και επαγρυπνούσε. Ο τέρμων που είχε τοποθετηθεί σύμφωνα με το τελετουργικό. με καμιά δύναμη στον κόσμο δεν ήταν δυνατό να μετακινηθεί. Έπρεπε να παραμείνει στην ίδια θέση.
Ο γείτονας δεν τολμούσε να πλησιάσει, "γιατί τότε" όπως λέει ο Οβίδιος "ο θεός που ένιωθε ενοχλημένος από το δικράνι ή το υνί, φώναζε: Στάσου εδώ είναι το χωράφι μου, το δικό σου είναι εκεί". Για να καταπατήσει κανείς το χωράφι της οικογένειας έπρεπε να γκρεμίσει η να μετακινήσει ένα όριο, αυτό όμως το όριο ήταν ένας θεός. Η ιεροσυλία ήταν φοβερή και η τιμωρία αυστηρή, ο παλαιός ρωμαϊκός νόμος έλεγε: "Αυτός που θα αγγίξει τον τέρμονα με το υνί του αρότρου θα παραδοθεί μαζί με τα βόδια του στους υποχθόνιους θεούς."
Δεν έχουμε το κείμενο του νόμου των Αθηνών πάνω σε αυτό το θέμα, δεν μας έχουν απομείνει πάρα μόνο τρεις λέξεις που σημαίνουν: "Μην ξεπερνάς το όριο". Αλλά ο Πλάτων φαίνεται πως συμπληρώνει την σκέψη του νομοθέτη όταν λέει:  
"Ο πρώτος μας νόμος πρέπει να είναι ο εξής: Κανείς να μην αγγίξει το όριο που χωρίζει το χωράφι του από το χωράφι του γείτονα, γιατί πρέπει να μείνει αμετακίνητο. Κανείς να μη διανοηθεί να κουνήσει την μικρή πέτρα που χωρίζει την φιλία από την έχθρα, την πέτρα που έχουμε πάρει όρκο πως θα αφήσουμε πάντα στην θέση της". 
Κάτι ανάλογο με αυτό που συμβόλιζε ο  Τέρμωνας, ήταν οι Ερμές, αφιερωμένα στον θεό Ερμή. Τοποθετούνταν σε διάφορα σημεία ως οδοδείκτες ή αφιερώματα ή σύμβολα ορίων μιας ακίνητης περιουσίας. Ήταν σύμβολα που θεωρούσαν ότι προστάτευαν την περιουσία τους, τους έφερναν καλή τύχη και απέτρεπαν σαν ξόρκια το κακό και τους εχθρούς τους. Πότε ακριβώς πέφτει στην λήθη, ο Τέρμωνας  δεν είναι γνωστό. Το σίγουρο είναι πως η έννοια της ιερής γης που πρέπει να προστατεύεται πάση θυσία, ακόμα την υπερασπιζόμαστε. (ή μήπως όχι;)..

Η έρευνα έγινε από την Γιώβη Βασιλική-Πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο "Η Αρχαία πόλη" του F. De Coulanges/και για τις Ερμές από βικιπαίδεια