Ιοδάμα: το άσβεστο πυρ της θεάς Αθηνάς

  «Όθεν αυτήν εθεοποίησαν οι Έλληνες, καθάπερ και την πολεμικωτάτην Αθηνάν, Ιτωνίου μεν υπάρχουσαν θυγατέρα, Ιοδάμου δε αδελφήν, ήν Ιοδάμαν αντιπολεμούσαν Αθηνά ανείκεν, ως φησί Σιμωνίδης ο γενεαλόγος, και ο Απολλώνιος».
Σχόλια εις Λυκόφρονα, Ισαακίου και Ιωάννου του Τζέτζου, σελ. 555, σχόλιο 355.
Κατά την ελληνική μυθολογία η Ιοδάμα ήταν ιέρεια της Ιτωνίας Αθηνάς στην αρχαία Κορώνεια Βοιωτίας. Σύμφωνα με τον μύθο η Ιοδάμεια ήταν θυγατέρα του Θεσσαλού ήρωα Ιτώνου, εγγονή του Αμφικτύονα και δισέγγονη του Δευκαλίωνα και της Πύρρας. Πρόκειται για μια τοπική θεότητα της Κορώνειας εκδιωγμένη από την Αθηνά. Ας πάμε όμως να ξετυλίξουμε το κουβάρι του μύθου.
Η Ιοδάμα λέγεται κατά μία εκδοχή, πως ήταν ιέρεια της Αθηνάς που εισήλθε στο ιερό τη νύχτα και είδε την κεφαλή της Μέδουσας στην ασπίδα της Αθηνάς και αμέσως απολιθώθηκε. Κατ΄ άλλο μύθο είδε την Αθηνά νύκτα έχοντας το πρόσωπο της Μέδουσας και ομοίως απολιθώθηκε. Σύμφωνα με τον Παυσανία η μεταμόρφωση έγινε ως εξής:
«[…] η Ιοδάμα, η ιέρεια της θεάς, μπήκε νύχτα στο τέμενος της θεάς κι είδε να εμφανίζεται μπροστά της η Αθηνά. Στον χιτώνα της θεάς ήταν κεντημένη η κεφαλή της Γοργόνας Μέδουσας. Και η Ιοδάμα, μόλις την είδε, έγινε πέτρα. Και γι' αυτόν τον λόγο μια γυναίκα ανάβει κάθε μέρα φωτιά στον βωμό της Ιοδάμας και εκεί που την ανάβει φωνάζει τρεις φορές στη διάλεκτο των Βοιωτών ότι η Ιοδάμα ζει και ζητάει φωτιά ». 
Από τότε οι κάτοικοι που ανήγειραν προς τιμή της βωμό διόριζαν ιέρεια υπεύθυνη για την διατήρηση μόνιμης φωτιάς («άσβεστης φλόγας») στον βωμό της Ιοδάμας επαναλαμβάνοντας τρεις φορές:  «Η Ιοδάμα ζει και ζητεί πυρ». Αυτό ίσχυε τουλάχιστον μέχρι την εποχή του Παυσανία, ο οποίος και διέσωσε την παράδοση αυτή (Θ΄ 34, 2).
Μας λέει επίσης ο Παυσανίας: 
«Πριν φτάσουμε στην Κορώνεια από τις Αλαλκομενές, συναντούμε το ιερό της Ιτωνίας Αθηνάς. Πήρε το όνομα από τον Ίτωνο, γιο του Αμφικτύονα, και σ' αυτό συνέρχονται οι Βοιωτοί, όταν έχουν γενική συνέλευση. Στον ναό υπάρχουν δύο χάλκινα αγάλματα, της Ιτωνίας Αθηνάς και του Δία, έργα του Αγοράκριτου». (Παυσ. 9.39.1).
Λέγεται επίσης πως την Ιοδάμα την ερωτεύθηκε ο Δίας και απέκτησε μαζί της μία κόρη, τη Θήβη, την οποία αργότερα πάντρεψε με τον Ώγυγο.

 Μία παραλλαγή του μύθου που αναφέρει ο Ι. Τζέτζης (και αποδίδει στον Σιμωνίδη το γενεαλόγο και τον Απολλώνιο), λέει ότι η Αθηνά και η Ιοδάμα ήταν αδελφές και η Αθηνά πολεμώντας την Ιοδάμα τη σκότωσε. Ο μύθος αυτός δίνεται και από το Μέγα Ετυμολογικόν, όπου αναφέρεται ότι σύμφωνα με τον γενεαλόγο Σιμωνίδη, ο Ίτωνας είχε δυο κόρες, την Αθηνά και την Ιοδάμα, οι οποίες ενεπλάκησαν σε μάχη και η Αθηνά (Ιτωνία, κόρη του Ίτωνα δηλαδή) σκότωσε την Ιοδάμα:

«Ιτωνίς και Ιτωνία η Αθηνά είρηται παρά τοις Θεσσαλοίς, από τινός πόλεως Ίτωνος. Φησί δε ο γενεαλόγος Σιμωνίδης Ιτώνου θυγατέρας γένεσθαι δυο, Αθηνάν και Ιοδάμαν ας εξηλωκυίας την οπλομαχικήν εις έριν την εις αλλήλας χωρήσαι, αναιρεθήναι τε την Ιοδάμαν υπό της Αθηνάς.»  

«Ιτωνίς και Ιτωνία Αθηνά ονομάζεται από τους Θεσσαλούς, από την πόλη του Ίτωνος. Λέγει δε ο γενεαλόγος Σιμωνίδης, ότι από τον Ίτωνα, έγιναν δυο θυγατέρες, η Αθηνά και η Ιοδάμα, οι οποίες ανταγωνίστηκαν, και σε έριδα με όπλα προχώρησαν, σκοτώθηκε δε η Ιοδάμα από την Αθηνά.» Μέγα Ετυμολογικόν, σελ. 239 (γράμμα Ι, στήλη 480, γραμμή 48). 

  Σύμφωνα με το Μέγα Ετυμολογικόν, που αναφέρει θεσσαλική παράδοση, έτσι εξηγείται και η επωνυμία Αθηνά Ιτωνία ή Ιτωνίς, δηλαδή Αθηνά, κόρη του Ίτωνα, από την πόλη Ίτωνα, άγνωστη και αταύτιστη.

  Στην μυθολογία των Ελλήνων συναντάμε συχνά θεούς και θεές να έχουν έναν θνητό  σωσία, ο οποίος είναι σχεδόν εντελώς όμοιος με τον θεό, με την διαφορά ότι είναι θνητός και μάλιστα βρίσκει τον θάνατο από τον ίδιο τον θεό. Αλλά η καταστροφή από τον θεό είναι δυνατόν να αποτελεί κατά παράδοξο τρόπο θεϊκό προορισμό. Το θύμα γίνεται σωσίας του θεού. Έτσι ο Υάκινθος υπάρχει παραλλήλως με τον Απόλλων, η Ιφιγένεια με την Άρτεμη, ο Ερεχθεύς με τον Ποσειδώνα και τέλος η  Ιοδάμα με την Αθηνά.
Έτσι στην λατρεία κατόπιν η Ιφιγένεια τιμάται ως Άρτεμις, ο Ερεχθεύς έγινε Ποσειδών Ερεχθεύς και η Ιοδάμα "ζει" ως βωμός της Αθηνάς, ο οποίος φέρει το αιώνιο πυρ.
Αυτός που πεθαίνει κατά αυτόν τον τρόπο παραμένει στην θεϊκή περιοχή ως σκοτεινή αντανάκλαση του θεού. Και οι ολύμπιοι θεοί ακόμη δεν θα ήσαν αυτό που ήσαν χωρίς αυτήν την σκοτεινή διάσταση.

Η Ιοδάμα πέτρωσε και μεταμορφώθηκε σε βωμό, αφιερωμένο στην θεά Αθηνά και ζητεί πυρ. Έναν βωμό όμως που δεν είναι δεδομένη ότι η φωτιά θα ανάβει αιώνια αλλά πρέπει να αναζωπυρώνεται καθημερινά, όπως φυσικά συμβαίνει και με ένα κάρβουνο στην εσχάρα, αλλά όπως συμβαίνει και με το ταξίδι της αναζήτησης του εαυτού, το αιώνιο ταξίδι του "γνῶθι σαὐτόν". 
Αναζωπυρώνεται συνεχώς ο καιόμενος νους. Αναζητεί τον δρόμο που θα φωτίσει τις σκοτεινές περιοχές του με το άσβεστο πυρ της γνώσης. Σαν μια άλλη αντανάκλαση των θεών και ο άνθρωπος, ένας θνητός σωσίας τους παραμένει στην θεϊκή περιοχή ως σκοτεινή αντανάκλαση τους, και ανα-ζητεί το πυρ να φωτίσει κάθε σκοτάδι του. 

Έρευνα: Γιώβη Βασιλική. Πληροφορίες συλλέχθηκαν από:

-Αρχαία Ελληνική θρησκεία του Walter Burkert-
-Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας της Δήμητρας Μήττα -Athena, Virgin and Mother in Greek Religion (1952)--Karl Kerenyi -
-Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια τομ.ΙΓ΄, σελ.74.

-Emmy Patsi-Garin: «Επίτομο λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας», εκδ. οίκος Χάρη Πάτση