Μέσα από τον κυκεώνα των δεδομένων, μία κατά το δυνατόν επιμελημένη έρευνα θα απέδιδε ένα μάλλον σύντομο βιογραφικό σημείωμα της διακεκριμένης Ελληνίδας.
Η Θεανώ έζησε κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα, καταγόταν από τον Κρότωνα και ήταν θυγατέρα του ιατρού Βροντίνου. Υπήρξε μία από τις επιφανέστερες μαθήτριες – όπως και η Τιμύχα, η Φιλτύς, η Οκκελώ, η Εκκελώ, η Μυία, η Χειλωνίς, η Κρατησίκλεια, η Βαβελύκα, η Λασθένεια, η Αβροτέλεια, η Κλεαίχμα, η Εχεκράτεια, η Τυρσηνίς, η Πεισιρρόδη, η Θεάδουσα, η Βοιώ – και αργότερα σύζυγος τού κατά 30 έτη μεγαλύτερού της γίγαντα τής ελληνικής φιλοσοφίας, Πυθαγόρα του Σάμιου. Μαζί απέκτησαν πέντε παιδιά: τους Τηλαύγη και Μνήσαρχο, και τις Δαμώ, Μυία και Αριγνώτη. Μετά τον θάνατο τού Πυθαγόρα, η Θεανώ νυμφεύτηκε τον Αρισταίο τον Κροτωνιάτη, διάδοχο τού πρώτου συζύγου της στην διεύθυνση τής σχολής του. Όντας μία από τις πρώτες γυναίκες φιλοσόφους, συγγραφείς και ποιήτριες τής αρχαιότητας, διέδωσε μεθοδικά την πυθαγόρεια διδασκαλία και συνέγραψε ενδιαφέροντα έργα, όπως τα «Περί Πυθαγόρου», «Περί Αρετής», «Παραινέσεις Γυναικείαι» και «Αποφθέγματα Πυθαγορείων». Η σύνεση και η σεμνότητά της υπήρξαν ισάξιες τής ακτινοβόλου σοφίας και τής εξέχουσας σωφροσύνης της.
Από το σύνολο τού συγγραφικού έργου τής Θεανούς φαίνεται να σώζεται ένα πολύ μικρό απόσπασμα του «Περί Ευσεβείας» λόγου της, καθώς και επτά προσωπικές επιστολές: προς την Ευβούλη, την Νικοστράτη, την Καλλιστώ, τον ιατρό Ευκλείδη, την Ευρυδίκη, την Ροδόπη και τον Τιμωνίδη.
Στην παρούσα Διατριβή παρουσιάζεται μεταφρασμένη στην νέα ελληνική γλώσσα η πρώτη επιστολή, η οποία αφορά την ανατροφή των παιδιών, την «παιδαγωγία». Το αρχαιοελληνικό (πρωτότυπο) κείμενο συμπεριλαμβάνεται στις ακόλουθες εκδόσεις: (1) Mulierum Graecarum, quae oratione prosa usae sunt, fragmenta et elogi, ed. J. Ch. Wolf, Hamburg, 1735, (2) Epistolographi Graeci, ed. R. Hercher, Paris: Didot, 1873, (3) Die Briefe des Pythagoras und der Pythagoreer, ed. A. Städele, Meisenheim am Glan, 1980 και (4) Theano. Briefe einer antiken Philosophin. Griechisch / Deutsch, ed. K. Brodersen, Stuttgart: Reclam, 2010.
Ας διαβάσουμε τις συμβουλές της.
Ακούω ότι ανατρέφεις τα παιδιά σου με τρυφηλότητα. Χαρακτηριστικό, όμως, τής καλής μητέρας δεν είναι να επιμελείται την ευχαρίστηση των παιδιών της, αλλά να τα οδηγεί προς την σωφροσύνη. Κοίταξε, λοιπόν, να μην κάνεις το έργο μιας μητέρας που κολακεύει, αλλά μιας μητέρας που αγαπά [1]. Όταν η ευχαρίστηση και τα παιδιά μεγαλώνουν μαζί, αυτά γίνονται ακόλαστα [2]. Γιατί, τι είναι για τους νέους γλυκύτερο από την συνηθισμένη ευχαρίστηση;
Φίλη μου, η ανατροφή των παιδιών δεν χρειάζεται να γίνεται η διαστροφή τους, και η τρυφηλότητα είναι διαστροφή τής φυσιολογικής κατάστασης, καθώς αυτά γίνονται φιλήδονα στις ψυχές και ηδυπαθή στα σώματα, φυγόπονα στις πρώτες και μαλθακά στα δεύτερα.
Τα ανατρεφόμενα παιδιά πρέπει να προετοιμάζονται και έναντι όσων πραγμάτων τα φοβίζουν, ακόμη και αν χρειάζεται να λυπηθούν ή να καταπονηθούν, ώστε να μην είναι δούλοι των παθών [3] τους, αχόρταγα στην ευχαρίστηση και οκνηρά στην καταπόνηση, αλλά να εκτιμούν προπάντων τα ωραία, να επιμένουν σε αυτά και να απέχουν από τα πάθη. Ούτε να τα κάνεις αδηφάγα στην διατροφή, ακόρεστα στην ευχαρίστηση, ατιμώρητα στα αχαλίνωτα παιχνίδια τους, ούτε να τα αφήνεις να λένε τα πάντα και να επιχειρούν τα πάντα – κυρίως όταν φοβάσαι εάν κλάψουν, όταν φιλοτιμείσαι[4] εάν γελάσουν, και εάν γελάς ακόμη και όταν χτυπούν την τροφό τους ή όταν σου κακομιλούν – παρέχοντάς τους δροσιά κατά το θέρος, ζέστη κατά τον χειμώνα και πολλή χλιδή. Τα φτωχά παιδιά δεν δοκιμάζουν τίποτε από αυτά, και ανατρέφονται εύκολα και δεν μεγαλώνουν λιγότερο, ενώ τα καταφέρνουν πάρα πολύ καλά.
Εσύ, όμως, φροντίζεις τα παιδιά σου σαν να είναι απόγονοι τού Σαρδανάπαλου[5], και με τις διασκεδάσεις αδυνατίζεις την αρρενωπή φύση τους. Τι να κάνει κάποιος με ένα παιδί που κλαίει εάν δεν φάει νωρίτερα, ή που, όταν τρώει, ζητά τα πλέον γευστικά εδέσματα, που μαραζώνει με την ζέστη και γίνεται πτώμα με το ψύχος, που αντιμιλά όταν κάποιος το επιτιμά, που λυπάται όταν κάτι δεν εξυπηρετεί την ευχαρίστησή του, που θλίβεται όταν δεν μασά, που σπαταλά τον χρόνο του επειδή έτσι ευχαριστιέται, και που μαλακίζεται[6] τριγυρίζοντας εδώ κ’ εκεί;
Πρόσεξε, φίλη μου, και έχε κατά νου ότι τα σπάταλα παιδιά γίνονται ανδράποδα όταν φτάσουν στην ανδρική ηλικία. Κράτα μακριά τους τις τέτοιου είδους διασκεδάσεις, δώσ’ τους ανατροφή αυστηρή, όχι τρυφηλή, άφησέ τα να δοκιμάσουν και πείνα και δίψα, αλλά ακόμη και ψύχος και καύσωνα, και ντροπή μεταξύ των συνομηλίκων και των επιστατών[7] τους, επειδή έτσι συμβαίνει να γίνονται αυτά ευγενικά στην ψυχή, είτε με την ανάταση[8] είτε με την ένταση[9].
Οι καταπονήσεις, φίλη μου, είναι για τα παιδιά ένα είδος υποστρώματος κατά την τελείωση τής αρετής, το οποίο, όταν απλωθεί ικανοποιητικά, δέχεται με τον πλέον οικείο τρόπο την βαφή τής αρετής[10]. Κοίτα, λοιπόν, φίλη μου, μήπως τα παιδιά, εξαιτίας τής τρυφηλότητας, γεννήσουν τις κακίες[11] της αναίδειας και τής μεγάλης αχρειότητας, όπως ακριβώς τα κακοφροντισμένα αμπέλια που δίνουν ελλιπή καρπό.
Να είσαι γερή.
```````````````````````````````````````````````````````````````````
[1] Που αγαπά αληθινά, που επιθυμεί το πραγματικό καλό των παιδιών της.
[2] Ο Πυθαγόρειος φιλόσοφος Θεάγης («Ανθολόγιο» Ιωάννη Στοβαίου, κεφάλαιο «Περί Αρετής», παράγραφος 117) διευκρινίζει: «Ο διάκοσμος τής ψυχής έχει ως εξής: το πρώτο στοιχείο της είναι το λογικό, το δεύτερο το συναίσθημα, το τρίτο η επιθυμία» και «όταν αυτά τα τρία στοιχεία γίνουν ένα, μόλις δεχτούν την συναρμογή, τότε η αρετή και η ομόνοια γεννιούνται στην ψυχή». Και προσθέτει: «Η σύνταξη τής ψυχής κατά την ορθή αναλογία και η παράβαση τής ορθής αναλογίας είναι – αντίστοιχα – κατεύθυνση προς το σωστό και απόκλιση από το σωστό» και «τού μη σωστού τα είδη είναι δύο: η υπερβολή και η έλλειψη. Υπερβολή είναι το περισσότερο από το σωστό, και έλλειψη το λιγότερο». Επίσης: «Όταν η επιθυμία αστοχεί κατ’ έλλειψη, ονομάζεται μισηδονία. Όταν αστοχεί καθ’ υπερβολή, ακολασία».
[3] Αλλά να κυριαρχούν επάνω στα πάθη τους. «Τα πάθη είναι η ύλη τής αρετής. Η αρετή βρίσκεται γύρω τους και μέσα τους. Άλλο πάθος είναι εκούσιο και άλλο ακούσιο. Εκούσιο είναι η ηδονή, ακούσιο η λύπη. Αυτά τα επιτείνουν και τα χαλαρώνουν οι άνθρωποι που ζουν σε οργανωμένες κοινωνίες, συναρμόζοντας τ’ άλογα προς τα λογικά μέρη τής ψυχής. Όριο τής συναρμογής είναι να μην εμποδίζεται ο νους – ούτε από την έλλειψη ούτε από την υπερβολή – ώστε να επιτελεί το δικό του έργο» (Μέτωπος, ό.π.). «Όταν εναρμονιστούν τα συναισθήματα με τις επιθυμίες, εξαιρούνται οι κακίες και τα πάθη, και γεννιούνται οι αρετές και τα ήθη» (Θεάγης, ό.π.).
[4] Όταν «το παίρνεις επάνω σου», όταν «καμαρώνεις».
[5] Πρόκειται για τον διαβόητο Ασσύριο ηγεμόνα Ασσουρμπανιπάλ (7ος αιώνας π.Χ.), τού οποίου το όνομα έχει συνδεθεί με την άκρα φιληδονία και την υπερβολική ακολασία και βιαιότητα, διαχρονικά χαρακτηριστικά των βάρβαρων ανθρώπων.
[6] Στο πρωτότυπο κείμενο συναντούμε την σκληρή λέξη «βατταλίζεται», η οποία δύναται να εμπεριέχει τις έννοιες «συμπεριφέρεται σαν κίναιδος», «χάνει άσκοπα και ανώφελα τον χρόνο του» και «καθίσταται ολοένα και περισσότερο μαλθακός».
[7] Των παιδαγωγών και των διδασκάλων τους.
[8] Την πνευματική, ψυχική και σωματική άνοδο, την βαθμιαία τελείωση.
[9] Την εντεινόμενη και ελεγχόμενη δοκιμασία και προσπάθεια.
[10] Σε αυτή την περίοδο ο λόγος είναι μεταφορικός.
[11] «Το λογικό, λοιπόν, επικρατεί στην γνώση, το συναίσθημα επικρατεί στο πάθος, και η επιθυμία είναι αυτή που επικρατεί στο επιθυμητικό είδος. Όταν αυτά τα τρία στοιχεία γίνουν ένα, μόλις δεχτούν την συναρμογή, τότε η αρετή και η ομόνοια γεννιούνται στην ψυχή. Όταν επαναστατούν και το ένα αποσπάται από το άλλο, τότε στην ψυχή γεννιέται η κακία και η ασυμφωνία» και «η συνολική συναρμογή, που δεν γίνεται κατά την ορθή αναλογία, ονομάζεται κακία» (Θεάγης, ό.π.).
Αθανάσιος Α. Τσακνάκης-Θεολόγος – Φιλόλογος
Ερασινώδυνα Ανάλεκτα
Διατριβή Θ΄
Φίλη μου, η ανατροφή των παιδιών δεν χρειάζεται να γίνεται η διαστροφή τους, και η τρυφηλότητα είναι διαστροφή τής φυσιολογικής κατάστασης, καθώς αυτά γίνονται φιλήδονα στις ψυχές και ηδυπαθή στα σώματα, φυγόπονα στις πρώτες και μαλθακά στα δεύτερα.
Τα ανατρεφόμενα παιδιά πρέπει να προετοιμάζονται και έναντι όσων πραγμάτων τα φοβίζουν, ακόμη και αν χρειάζεται να λυπηθούν ή να καταπονηθούν, ώστε να μην είναι δούλοι των παθών [3] τους, αχόρταγα στην ευχαρίστηση και οκνηρά στην καταπόνηση, αλλά να εκτιμούν προπάντων τα ωραία, να επιμένουν σε αυτά και να απέχουν από τα πάθη. Ούτε να τα κάνεις αδηφάγα στην διατροφή, ακόρεστα στην ευχαρίστηση, ατιμώρητα στα αχαλίνωτα παιχνίδια τους, ούτε να τα αφήνεις να λένε τα πάντα και να επιχειρούν τα πάντα – κυρίως όταν φοβάσαι εάν κλάψουν, όταν φιλοτιμείσαι[4] εάν γελάσουν, και εάν γελάς ακόμη και όταν χτυπούν την τροφό τους ή όταν σου κακομιλούν – παρέχοντάς τους δροσιά κατά το θέρος, ζέστη κατά τον χειμώνα και πολλή χλιδή. Τα φτωχά παιδιά δεν δοκιμάζουν τίποτε από αυτά, και ανατρέφονται εύκολα και δεν μεγαλώνουν λιγότερο, ενώ τα καταφέρνουν πάρα πολύ καλά.
Εσύ, όμως, φροντίζεις τα παιδιά σου σαν να είναι απόγονοι τού Σαρδανάπαλου[5], και με τις διασκεδάσεις αδυνατίζεις την αρρενωπή φύση τους. Τι να κάνει κάποιος με ένα παιδί που κλαίει εάν δεν φάει νωρίτερα, ή που, όταν τρώει, ζητά τα πλέον γευστικά εδέσματα, που μαραζώνει με την ζέστη και γίνεται πτώμα με το ψύχος, που αντιμιλά όταν κάποιος το επιτιμά, που λυπάται όταν κάτι δεν εξυπηρετεί την ευχαρίστησή του, που θλίβεται όταν δεν μασά, που σπαταλά τον χρόνο του επειδή έτσι ευχαριστιέται, και που μαλακίζεται[6] τριγυρίζοντας εδώ κ’ εκεί;
Πρόσεξε, φίλη μου, και έχε κατά νου ότι τα σπάταλα παιδιά γίνονται ανδράποδα όταν φτάσουν στην ανδρική ηλικία. Κράτα μακριά τους τις τέτοιου είδους διασκεδάσεις, δώσ’ τους ανατροφή αυστηρή, όχι τρυφηλή, άφησέ τα να δοκιμάσουν και πείνα και δίψα, αλλά ακόμη και ψύχος και καύσωνα, και ντροπή μεταξύ των συνομηλίκων και των επιστατών[7] τους, επειδή έτσι συμβαίνει να γίνονται αυτά ευγενικά στην ψυχή, είτε με την ανάταση[8] είτε με την ένταση[9].
Οι καταπονήσεις, φίλη μου, είναι για τα παιδιά ένα είδος υποστρώματος κατά την τελείωση τής αρετής, το οποίο, όταν απλωθεί ικανοποιητικά, δέχεται με τον πλέον οικείο τρόπο την βαφή τής αρετής[10]. Κοίτα, λοιπόν, φίλη μου, μήπως τα παιδιά, εξαιτίας τής τρυφηλότητας, γεννήσουν τις κακίες[11] της αναίδειας και τής μεγάλης αχρειότητας, όπως ακριβώς τα κακοφροντισμένα αμπέλια που δίνουν ελλιπή καρπό.
Να είσαι γερή.
```````````````````````````````````````````````````````````````````
[1] Που αγαπά αληθινά, που επιθυμεί το πραγματικό καλό των παιδιών της.
[2] Ο Πυθαγόρειος φιλόσοφος Θεάγης («Ανθολόγιο» Ιωάννη Στοβαίου, κεφάλαιο «Περί Αρετής», παράγραφος 117) διευκρινίζει: «Ο διάκοσμος τής ψυχής έχει ως εξής: το πρώτο στοιχείο της είναι το λογικό, το δεύτερο το συναίσθημα, το τρίτο η επιθυμία» και «όταν αυτά τα τρία στοιχεία γίνουν ένα, μόλις δεχτούν την συναρμογή, τότε η αρετή και η ομόνοια γεννιούνται στην ψυχή». Και προσθέτει: «Η σύνταξη τής ψυχής κατά την ορθή αναλογία και η παράβαση τής ορθής αναλογίας είναι – αντίστοιχα – κατεύθυνση προς το σωστό και απόκλιση από το σωστό» και «τού μη σωστού τα είδη είναι δύο: η υπερβολή και η έλλειψη. Υπερβολή είναι το περισσότερο από το σωστό, και έλλειψη το λιγότερο». Επίσης: «Όταν η επιθυμία αστοχεί κατ’ έλλειψη, ονομάζεται μισηδονία. Όταν αστοχεί καθ’ υπερβολή, ακολασία».
[3] Αλλά να κυριαρχούν επάνω στα πάθη τους. «Τα πάθη είναι η ύλη τής αρετής. Η αρετή βρίσκεται γύρω τους και μέσα τους. Άλλο πάθος είναι εκούσιο και άλλο ακούσιο. Εκούσιο είναι η ηδονή, ακούσιο η λύπη. Αυτά τα επιτείνουν και τα χαλαρώνουν οι άνθρωποι που ζουν σε οργανωμένες κοινωνίες, συναρμόζοντας τ’ άλογα προς τα λογικά μέρη τής ψυχής. Όριο τής συναρμογής είναι να μην εμποδίζεται ο νους – ούτε από την έλλειψη ούτε από την υπερβολή – ώστε να επιτελεί το δικό του έργο» (Μέτωπος, ό.π.). «Όταν εναρμονιστούν τα συναισθήματα με τις επιθυμίες, εξαιρούνται οι κακίες και τα πάθη, και γεννιούνται οι αρετές και τα ήθη» (Θεάγης, ό.π.).
[4] Όταν «το παίρνεις επάνω σου», όταν «καμαρώνεις».
[5] Πρόκειται για τον διαβόητο Ασσύριο ηγεμόνα Ασσουρμπανιπάλ (7ος αιώνας π.Χ.), τού οποίου το όνομα έχει συνδεθεί με την άκρα φιληδονία και την υπερβολική ακολασία και βιαιότητα, διαχρονικά χαρακτηριστικά των βάρβαρων ανθρώπων.
[6] Στο πρωτότυπο κείμενο συναντούμε την σκληρή λέξη «βατταλίζεται», η οποία δύναται να εμπεριέχει τις έννοιες «συμπεριφέρεται σαν κίναιδος», «χάνει άσκοπα και ανώφελα τον χρόνο του» και «καθίσταται ολοένα και περισσότερο μαλθακός».
[7] Των παιδαγωγών και των διδασκάλων τους.
[8] Την πνευματική, ψυχική και σωματική άνοδο, την βαθμιαία τελείωση.
[9] Την εντεινόμενη και ελεγχόμενη δοκιμασία και προσπάθεια.
[10] Σε αυτή την περίοδο ο λόγος είναι μεταφορικός.
[11] «Το λογικό, λοιπόν, επικρατεί στην γνώση, το συναίσθημα επικρατεί στο πάθος, και η επιθυμία είναι αυτή που επικρατεί στο επιθυμητικό είδος. Όταν αυτά τα τρία στοιχεία γίνουν ένα, μόλις δεχτούν την συναρμογή, τότε η αρετή και η ομόνοια γεννιούνται στην ψυχή. Όταν επαναστατούν και το ένα αποσπάται από το άλλο, τότε στην ψυχή γεννιέται η κακία και η ασυμφωνία» και «η συνολική συναρμογή, που δεν γίνεται κατά την ορθή αναλογία, ονομάζεται κακία» (Θεάγης, ό.π.).
Αθανάσιος Α. Τσακνάκης-Θεολόγος – Φιλόλογος
Ερασινώδυνα Ανάλεκτα
Διατριβή Θ΄
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου