Αρρηφόρια: Οι εορτές προς τιμή της γονιμοποιού δροσιάς Έρσης.

 Τα Αρρηφόρια ή Ερρηφόρια/Ερσηφόρια γιορταζότανε τον Αττικό μήνα Σκιροφοριών στην πόλη των Αθηνών. Ήταν εορτές όπου τιμούσαν την έλευση της γονιμοποιού δροσιάς, της Έρσης, που επιτρέπει στην Γη να χαρίσει τα αγαθά στους ανθρώπους.
Ήταν μυστηριακές τελετουργίες προς τιμή της Θεάς Αθηνάς σε ανάμνηση της χορήγησης από την τελευταία στις θυγατέρες του Κέκροπος, την Πάνδροσο, την Άγλαυρο και την Έρση, μιας κίστις (μικρό κιβώτιο) όπου η Θεά είχε τοποθετήσει το βρέφος Ερεχθέα. Σύμφωνα με την μυθολογία η Έρση ήταν ιέρεια της θεάς Αθηνάς στην Ακρόπολη. Μετά τη γέννηση του Ερεχθέα (ή του Εριχθονίου), η Αθηνά τοποθέτησε το βρέφος σε ένα μικρό κιβώτιο (κίστη) και το εμπιστεύθηκε στις κόρες του Κέκροπα, τις οποίες διέταξε να κρατήσουν κλειστό το κιβώτιο.
Η Άγλαυρος και η Έρση δεν μπόρεσαν να αντισταθούν στην περιέργειά τους και άνοιξαν το κιβώτιο. Τότε είδαν μέσα ένα φίδι ή το βρέφος τυλιγμένο με φίδια. Το θέαμα αυτό τις τρόμαξε τόσο, ώστε τρελάθηκαν και γκρεμίστηκαν από την Ακρόπολη. Μόνη τροφός του Ερεχθέα έμεινε η Πάνδροσος.
Στα χρόνια δε των Μυκηναίων η εορτή λεγόταν Ερσηφόρια (Έρση, Δροσιά-φέρει- Ερσηφόρια), της οποίας το όνομα θεωρείται η προσωποποίηση της πρωινής δροσιάς, που πίστευαν ότι χάριζε στους ανθρώπους η Σελήνη και η γιορτή γινόταν για την δροσιά του καλοκαιριού και τις πρώτες φθινοπωρινές βροχές όπου έτσι θα βλασταίνει η γη. Γινόταν, περίπου στις 9 Ιουνίου, (την 22η μέρα του μήνα Σκιροφοριών), ήταν δε μία από τις παλαιότατες και σίγουρα Μυκηναϊκές εορτές, την είχαν αφιερώσει στη θεά Έρση (Δροσιά), όπου έτσι μάλιστα αποκαλούσαν, αργότερα, την Πολιάδα Αθηνά. 

Η σκηνή του Πέπλου από τον Παρθενώνα. Βρετανικό μουσείο του Λονδίνου.

  Στη γιορτή λάμβαναν μέρος τέσσερα κορίτσια ηλικίας 7-11 ετών από επιφανείς οικογένειες της πόλης και ονομάζονταν Αρρηφόροι, οι "φέρουσες τα μυστικά". Φορούσαν λευκό χιτώνα και χρυσά κοσμήματα, τρέφονταν με δημοσία δαπάνη και κατοικούσαν στο Αρρηφόριο οίκημα στην Ακρόπολη από το τέλος του μήνα Πυανεψιώνα μέχρι την αρχή της γιορτής. Έτρωγαν ένα ιδιαίτερο είδος άρτου, οι λεγόμενοι "ναστοί" ή τον "ανάστατον", και έπαιζαν στη σφαιρίστρα των Αρρηφόρων. Κατά την τέλεση της τελετουργίας, δυο Αρρηφόροι μετέφεραν τα μυστικά ιερά τελετουργικά αντικείμενα της θεάς, σύμβολα γονιμότητας, σε κάνιστρα, από τον Ναό της Αφροδίτης μέχρι την Ακρόπολη και οι άλλες δύο το ιερό πέπλο της θεάς Αθηνάς, το οποίο είχαν ήδη αρχίσει να υφαίνουν από την τελευταία ημέρα του μήνα Πυανεψιώνα . Στον δρόμο απέφευγαν να συναντήσουν κάποιον και τηρούσαν σιγή. Δεν γνώριζαν το περιεχόμενο του κανίστρου που μετέφεραν. Τα μυστικά τελετουργικά αντικείμενα δεν ήταν γνωστά ούτε στις Αρρηφόρους ούτε στην ίδια την ιέρεια.
Η πομπή κατέληγε στο ιερό της Εν Κήποις Αφροδίτης κοντά στον Ιλισό. Μεταβαίνοντας στον υπόγειο χώρο, άφηναν τα ιερά αντικείμενα και έπαιρναν άλλα κάνιστρα, τα οποία μετέφεραν καλυμμένα στην Ακρόπολη, όπου τα παραλάμβανε η ιέρεια της Αθηνάς Πολιάδας, η οποία προερχόταν από το γένος των Ετεοβουτάδων. Η Ιέρεια αφότου παραλάμβανε τα "άρρητα αντικείμενα" παρέδιδε στα κορίτσια άλλα επίσης μυστυριώδη ιερά αντικείμενα, ίσως φιδόμορφους και φαλλόμορφους πλακούντες, ένα είδος άρτου. Η εορτή τέλειωνε με την αποδέσμευση των κοριτσιών από τον όρκο τους και την αντικατάστασή τους από άλλα κορίτσια.
Ο Παυσανίας μας αναφέρει στο "Ελλάδος περιήγησις, Α 27,3":
"παρθένοι δύο τοῦ ναοῦ τῆς Πολιάδος οἰκοῦσιν οὐ πόῤῥω, καλοῦσι δὲ Ἀθηναῖοι σφᾶς ἀῤῥηφόρους· αὗται χρόνον μέν τινα δίαιταν ἔχουσι παρὰ τῇ θεῷ, παραγενομένης δὲ τῆς ἑορτῆς δρῶσιν ἐν νυκτὶ τοιάδε. ἀναθεῖσαί σφισιν ἐπὶ τὰς κεφαλὰς ἃ ἡ τῆς Ἀθηνᾶς ἱέρεια δίδωσι φέρειν, οὔτε ἡ διδοῦσα ὁποῖόν τι δίδωσιν εἰδυῖα οὔτε ταῖς φερούσαις ἐπισταμέναις—ἔστι δὲ περίβολος ἐν τῇ πόλει τῆς καλουμένης ἐν Κήποις Ἀφροδίτης οὐ πόῤῥω καὶ δι᾽ αὐτοῦ κάθοδος ὑπόγαιος αὐτομάτη—, ταύτῃ κατίασιν αἱ παρθένοι. κάτω μὲν δὴ τὰ φερόμενα λείπουσιν, λαβοῦσαι δὲ ἄλλο τι κομίζουσιν ἐγκεκαλυμμένον· καὶ τὰς μὲν ἀφιᾶσιν ἤδη τὸ ἐντεῦθεν, ἑτέρας δὲ ἐς τὴν ἀκρόπολιν παρθένους ἄγουσιν ἀντ᾽ αὐτῶν."

 Τα Αρρηφόρια καταργήθηκαν δια νόμου, μαζί με πολλές άλλες τελετές, το 392μχ. Στους αγροτικούς πληθυσμούς όμως επιβίωσαν μέχρι σήμερα με την μορφή του  Κλήδονα. Πολλές αγροτικές ομάδες στην Ελληνική ύπαιθρο τελούν κάθε χρόνο τον Κλήδονα του Άι-Γιαννιού που αρχίζει με το θερινό ηλιοστάσιο. Χαρακτηριστικό έθιμο της γιορτής είναι, οι φωτιές που άναβαν στα τρίστρατα , στις 23 Ιουνίου το βράδυ.
 Οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποιο  αγνό πρωτότοκο κορίτσι, συνήθως σε μια "Μαρία" (στη Θράκη αλλά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας  ο ρόλος αυτός δίνεται στην ονομαζόμενη "Καλλινίτσα" ή "Πυθία"), της οποίας και οι δύο γονείς να είναι  ζωντανοί και πρωτοστεφάνωτοι, να φέρει από την πηγή με ολοκαίνουργιο κουμάρι ή να ανασύρει από το πηγάδι το "αμίλητο νερό".  Τη μικρή Πυθία την στολίζουν με λουλούδια και της δένουν τα μάτια με κόκκινο μαντήλι. Οι ανύπαντρες κοπέλες αντλούν από μια πηγή νερό και το μεταφέρουν προσέχοντας να μην συναντήσουν κανέναν στον δρόμο ( αμίλητο νερό) και τηρούν σιγή όπως στα αρχαία Αρρηφόρια. Η κοπέλα και η συνοδεία της πρέπει να ολοκληρώσουν την αποστολή αυτή, τηρώντας απόλυτη σιωπή, όπως προαναφέρθηκε για να μη χάσει το νερό την μαντική του δύναμη. Στα νησιά, το αμίλητο νερό είναι συχνά θαλάσσιο, οπότε και πρέπει να συλλεχθεί από σαράντα κύματα. Επιστρέφοντας στο σπίτι, το νερό αδειάζεται σε πήλινο -ως επί το πλείστον- δοχείο γραγούδα ή τσουκάλι.
Μετά από κει παίρνουν βόλτα τα σπίτια της γειτονιάς κι η κάθε κοπέλα ρίχνει μέσα διάφορα μικροαντικείμενα «σημάδια» τα λεγόμενα ριζικάρια, που το καθένα χαρακτήριζε τον κάτοχό του, δηλαδή κουμπιά, δαχτυλίδια, παραμάνες, αγκράφες σκουλαρίκια, χάντρες, δαχτυλήθρες, καρφιά, σουγιάδες. Συνήθως, πρόκειται για κάποιο προσωπικό αντικείμενο, συχνά μάλιστα πολύτιμο. Στη συνέχεια, το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο σταμπωτό ύφασμα και το οποίο δένεται γερά με ένα κορδόνι ("κλειδώνεται" παρετυμολογία του κλήδονα που εξηγεί το γεγονός ότι σε μερικά μέρη της Ελλάδας τοποθετείται λουκέτο στο κορδόνι) και τοποθετείται κάτω από μια τριανταφυλλιά στον ξάστερο ουρανό. Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων, για να "ξαστριστεί". Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρά τους τον άντρα που θα παντρευτούν.