Translate

Τετάρτη 23 Σεπτεμβρίου 2015

Γριά Βαυβώ: Ο Αριστοφάνης της Μύησης

 Σύμφωνα με την ορφική διδασκαλία η θεά Δήμητρα έφθασε στην Ελευσίνα ψάχνοντας να βρει την Κόρη της. Η Δήμητρα αναζητούσε την Κόρη της εννιά μέρες και εννιά νύχτες χωρίς να τρώει και χωρίς να πίνει, φωνάζοντας συνεχώς το όνομά της.
Την αναζητούσε μεταμορφωμένη σε γριά, με λυτά μαλλιά, κουρελιασμένη, βουβή και απαρηγόρητη, ζωντανή εικόνα του μητρικού σπαραγμού. Τη δέκατη ημέρα, έπειτα από μια δυσάρεστη συνάντηση με τον Ποσειδώνα, ανάμεσα στα κοπάδια του Ογκίου, έφτασε μεταμφιεσμένη στην Ελευσίνα. Κάθισε σε μια πέτρα που ονομάστηκε αγέλαστος, κοντά στο Καλλίχορον φρέαρ. Σε αυτή τη φοβερή κατάσταση τη γεμάτη απέραντη θλίψη και πένθος βρήκαν την θεά οι τέσσερις παρθένες, η Καλλιδίκη, η Κλεισιδίκη, η Δημώ και η Καλλιθόη η μεγαλύτερη από τις κόρες του βασιλιά της Ελευσίνας Κελεού, την ώρα που πήγαιναν στο πηγάδι για να γεμίσουν με νερό τις χάλκινες υδρίες τους. Τη ρώτησαν ποια είναι και τους απάντησε πως ονομάζεται Δηώ, ότι την είχαν απαγάγει από την Κρήτη πειρατές, από τους οποίους είχε αποδράσει και ζητούσε εργασία.
Οι νέες την οδήγησαν στα ανάκτορα, όπου, ο βασιλιάς Κελεός και η γυναίκα του Μετάνειρα (κατ’ άλλους Βαυβώ), την υποδέχτηκαν φιλόξενα, και την κάλεσαν να μείνει και να γίνει τροφός του Δημόφωντα του νεογέννητου πρίγκιπα. Λέγεται ότι μόλις μπήκε, ένα ουράνιο φως κάλυψε τα πάντα. και η βασίλισσα Μετάνειρα, γεμάτη δέος, σηκώθηκε και της παραχώρησε τον θρόνο της, πράγμα που η θεά όμως αρνήθηκε.


Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή την φιλοξένησε η Βαυβώ που ήταν σύζυγος του Δυσαύλου, αδελφού του βασιλιά της Ελευσίνας Κελεού, μητέρα του Τριπτόλεμου, του Εύβουλου, της Πρωτονόης και της Νίσας.
Η πιο πιθανή όμως εκδοχή για το ποια ακριβώς ήτανε η Βαυβώ είναι η εξής:
Όταν λοιπόν βρέθηκε να φιλοξενείται η θεά Δήμητρα στο παλάτι εξακολουθούσε να μένει βουβή και απαρηγόρητη για τον χαμό της της Κόρης και επειδή την είδαν θλιμμένη της έδωσαν κυκεώνα που όμως εκείνη δεν το δέχτηκε.
Τότε η χωλή κόρη του Κελεού, η Ιάμβη (κατά μία άλλη εκδοχή θεράπαινα της Μετανείρας και Θυγατέρα του Πανός και της Ηχούς) για να απαλύνει την θλίψη της προσπάθησε να την παρηγορήσει με κωμικούς άσεμνους στίχους όμως η παραμάνα της, η γριά Βαυβώ, είναι αυτή που παρηγόρησε τη Δήμητρα και κατάφερε με τα αστεία της και τις άσεμνες χειρονομίες να την διασκεδάσει, να την κάνει να χαμογελάσει και να πιει τον κυκεώνα· που έθεσε τέρμα στη πολυήμερη αποχή της από την τροφή.
Και να ο τρόπος:
Κάθισε απέναντι από τη θεά με ανοιχτά πόδια, σήκωσε ψηλά το φόρεμά της και με άσεμνες χειρονομίες της έδειξε το άσχημο σώμα της και τα οπίσθια της και αναστέναξε σαν να κοιλοπονούσε. Και απροσδόκητα από το αιδοίο της Βαυβούς προέβαλε ο Ίακχος ο οποίος γελούσε μέσα από την μήτρα της. Ο Ίακχος χαρακτηριζόταν το θεϊκό παιδί των Ελευσινίων Μυστηρίων και λέγεται, πως ήταν το παιδί της Περσεφόνης, που έπρεπε την έλευσή του να αναγγείλει ο τελετουργός ιερέας των μυστηρίων. Αποτελεί την θεότητα που οδηγεί την πορεία των μυημένων προς τα Ελευσίνια Μυστήρια.
Κατά μια άλλη εκδοχή ήταν γιος της θεάς Δήμητρας. Ο Ίακχος, μας οδηγεί και όχι αυθαίρετα, στο προσωνύμιο του θεού Διονύσου, στο όνομα Βάκχος, που συνηχούσε, όχι ασφαλώς τυχαία, στα δρώμενα της Δήμητρας. Ίσως λοιπόν, το άρρητο και το κρυφό των τελουμένων Ελευσινίων Μυστηρίων ήταν το τι είδε ακριβώς, στη γυμνή μήτρα της Βαβούς η θεά Δήμητρα. Τέλος, κατά άλλους, το τρίπτυχο Ιάμβη, Δήμητρα και Βαυβώ σχηματίζουν την γνωστή τριάδα, παρθένα, νύφη και γριά, γονιμικοί συμβολισμοί σχετικά με τα στάδια του σιταριού: σπόρος, άνθιση και θέρος. Το όνομα Βαυβώ σημαίνει "μήτρα" από την λέξη βουβώνας που ο μεταξύ των μοιρών τόπος, δηλ. η βουβωνική χώρα. Η Βαυβώ λοιπόν ήταν θηλυκή γονιμική θεότητα που το όνομα της παραπέμπει στο γυναικείο αιδοίο. Κατά μία άλλη όμως εκδοχή προέρχεται από το βαυβώ «κοιμίζω, νανουρίζω», (βαΰ βαϋ-αρχ. προφορά bau bau), μίμηση του γαβγίσματος του σκύλου και εξ αυτού προκύπτει και το ρήμα βαυκαλίζω {βαυκάλισα, -τηκα, -μένος} = εξαπατώ ή καθησυχάζω κάποιον με ψεύτικες υποσχέσεις ή καλλιεργώντας μάταιες προσδοκίες.
Με την επίδραση των Ορφικών η Βαυβώ αντικαθιστά την Ιάμβη που είναι η προσωποποίηση του κωμικού στοιχείου στα Ελευσίνια μυστήρια και αλλάζει τον σοβαρό και μελαγχολικό χαρακτήρα που είχαν μέχρι τότε. Τα τραγούδια που λέγονται έχουν σκωπτικό χαρακτήρα και είναι σε ιαμβικό μέτρο προς τιμή της Ιάμβης. Την έκτη μέρα των Ελευσίνιων μυστηρίων που ήταν αφιερωμένα στον Ίακχο, στη γέφυρα του ελευσίνιου ποταμού Κηφισού, οι πιστοί αντάλλασσαν μεταξύ τους αισχρολογίες και άσεμνα αστεία,χοντρόλογα και σκώμματα, που λέγονταν «γεφυρισμοί». σε απομίμηση των πρόστυχων πειραγμάτων της Βαυβούς- Ιάμβης. Έτσι η Ιάμβη και Βαυβώ προσωποποιούν τα άσεμνα τραγούδια Ιαμβικού μέτρου που τραγουδιόταν για να ανακουφίσουν την συναισθηματική ένταση κατά την διάρκεια των Ελευσινίων Μυστηρίων.
Η παράδοση αυτή δεν έχει χαθεί. Τα μυστήρια και οι τελετές έπαψαν βιαίως με τον ερχομό της θρησκείας της "αγάπης", όμως η φυλετική μνήμη έχει τον τελευταίο λόγο. Έτσι παραλλαγμένο και "κρυμμένο" το έθιμο της Βαυβούς και τα μηνύματά της ηχούν μέσα από τους αιώνες ως τις μέρες μας.
Κάθε χρόνο, στις 8 Ιανουαρίου, στις περιοχές του νομού Σερρών και της Θράκης πραγματοποιείται το έθιμο της "Μπάμπως" που είναι γιορτές γονιμότητας. Σ' αυτό το έθιμο κυρίαρχο ρόλο έχουν οι γυναίκες, με τους άνδρες να παραμένουν στα σπίτια τους ή να παρακολουθούν από μακριά. Κατά την ημέρα αυτή, όλες οι παντρεμένες γυναίκες του χωριού, κάτω από τους ήχους μουσικών οργάνων μαζεύονται στην κεντρική πλατεία και από εκεί πορεύονται προς το σπίτι της μπάμπως (Βαυβώ) για να της προσφέρουν δώρα. Μπάμπω λέγεται η γηραιότερη γυναίκα του χωριού, που εκτελούσε κατά το παρελθόν και χρέη μαμής. (σημ.Βαυβώ-γριά-γέννηση του Ίακχου)
Στη συνέχεια, σχηματίζοντας πομπή, με σκωπτικά τραγούδια χορό και κρασί, την περιφέρουν στην πλατεία στολισμένη σαν νύφη. Τα δρώμενα είναι ακατάλληλα για αντρικά αυτιά. Αν παρ' όλα αυτά τολμήσει κάποιος να πλησιάσει, τότε οι γυναίκες τον κυνηγούν, τον καταβρέχουν και προσπαθούν να του βγάλουν ένα ρούχο, το οποίο στη συνέχεια θα δημοπρατήσουν. Μετά το πέρας της πομπής ακολουθεί γλέντι "κεκλεισμένων των θυρών", με σκωπτικά τραγούδια, παραδοσιακά εδέσματα και κρασί, μέχρι τελικής πτώσης!
Το έθιμο αυτό το έφεραν οι Θρακιώτισες από την Πέτρα της Ανατολικής Ρωμυλίας και το γιορτάζουν κάθε χρόνο από την εγκατάστασή τους στη Νέα Πέτρα Σερρών. Πολύ αργότερα διαδόθηκε και σε άλλα χωριά του Νομού Σερρών. Σύμφωνα με τους λαογράφους, το έθιμο έχει ρίζες αρχαιοελληνικές και θυμίζει τα “Θεσμοφόρια” και περισσότερο τα “Αλώα”, που γίνονταν στην Αθήνα την ίδια εποχή. Με το πέρασμα των χρόνων διαπιστώνουμε πόσο σημαντική -και απαραίτητη- είναι η παρουσία της Βαυβούς έτσι που κυριάρχησε και σε άλλες εορτές εκτός των Ελευσινίων.

Η έρευνα έγινε από την Γιώβη Βασιλική

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου