2.000 ετών ιατρικά εργαλεία στην αρχαία Δημητριάδα

Αδιάσειστα τεκμήρια της σημαντικής θέσης που κατείχε η ιατρική επιστήμη από αρχαιοτάτων χρόνων είναι τα πολυάριθμα εργαλεία και φαρμακευτικά σκεύη που χρησιμοποιήθηκαν ευρέως πριν από 2.000 χρόνια και ανακαλύφθηκαν στο βόρειο νεκροταφείο της αρχαίας Δημητριάδας...

Τα εξαιρετικής αισθητικής ευρήματα, που χρονολογούνται από τα Ελληνιστικά έως τα Ρωμαϊκά χρόνια, δηλαδή από τον 3ο αιώνα πΧ έως και τον 3ο αιώνα μΧ περίπου, κοσμούν σε ειδική προθήκη την αίθουσα του Αρχαιολογικού Μουσείου Βόλου που είναι αφιερωμένη στην αρχαία Δημητριάδα, προσελκύοντας το ενδιαφέρον και τον θαυμασμό των επισκεπτών, ημεδαπών αλλά και αλλοδαπών.
Στους στόχους μάλιστα του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Θεσσαλικών Σπουδών, το οποίο βρίσκεται στο Βόλο, είναι η δημοσίευση των πολυάριθμων, πολύ σημαντικών ευρημάτων που έχουν έρθει στο φως, από το βόρειο νεκροταφείο της αρχαίας Δημητριάδας, μεταξύ των οποίων κατέχουν περίοπτη θέση τα προαναφερθέντα αρχαία ιατρικά εργαλεία.
Τα συγκεκριμένα αρχαιολογικά ευρήματα, που είναι αναμφίβολα εντυπωσιακά, ανακαλύφθηκαν σε τάφους, στην διάρκεια εκτέλεσης του έργου του βιολογικού καθαρισμού και αποτέλεσαν ευθύς εξαρχής αντικείμενο έρευνας και επιστημονικής μελέτης.
Οι 900 συνολικά αρχαίοι κεραμοσκεπείς τάφοι που ήρθαν στο φως στην διάρκεια του συγκεκριμένου έργου, αποκάλυψαν τον πλούτο των ευρημάτων που συνθέτουν το κοσμοπολίτικο πρόσωπο της αρχαίας Δημητριάδος, αλλά και το υψηλό επίπεδο του πολιτισμού που αναπτύχθηκε σε όλα τα πεδία, συμπεριλαμβανομένης της ιατρικής επιστήμης.
«Πάντα είναι ευχάριστη έκπληξη για έναν αρχαιολόγο η ανακάλυψη ενός καινούργιου ευρήματος και στην περίπτωση του βόρειου νεκροταφείου της αρχαίας Δημητριάδας, έχουμε βρει δεκάδες σπάτουλες και μήλες, μικρά δοχεία που περιείχαν κατά πάσα πιθανότητα ποσότητα φαρμάκου, ψαλίδια, αλλά και βελόνες, που ανήκαν σε ισάριθμες ταφές» αναφέρει η Έλσα Νικολάου, αναπληρώτρια προϊσταμένη του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Θεσσαλικών Σπουδών, η οποία διενήργησε τις ανασκαφές της συγκεκριμένης χρονικής περιόδου.

Όπως επισημαίνει παράλληλα η ίδια «οι σπάτουλες είχαν διπλή χρήση, δηλαδή είτε για τον καλλωπισμό, ως εργαλεία επάλειψης ψιμυθίων, (πούδρας), είτε για ιατρικούς σκοπούς.  Πιθανόν ανήκαν σε γιατρούς είτε σε ασθενείς, που τα χρησιμοποιούσαν κατ’ εντολή του γιατρού και όταν πέθαιναν, τοποθετούνταν στον τάφο τους».
Οι μήλες, γενικότερα, είχαν πολλές χρήσεις, είτε για την λήψη δοσολογίας φαρμάκου, είτε για ενδοσκόπηση στην ακουστική και την ρινική κοιλότητα, είτε για τον προσδιορισμό του βάθους των τραυμάτων, είτε ακόμη, για την ανάμειξη υλικών για τον καλλωπισμό των γυναικών, αλλά και χρωμάτων για την ζωγραφική.
Επεμβάσεις στην αρχαιότητα
 Ενδιαφέρον παρουσιάζουν παράλληλα τα ψαλίδια τα οποία είχαν επίσης διπλή χρήση, είτε για την περίδεση των τραυμάτων, είτε για τους νεκρούς, τους οποίους σαβάνωναν κατά την αρχαιότητα και ενδεχομένως τοποθετούσαν στην συνέχεια το ψαλίδι μέσα στον τάφο, αφού έκοβαν το σάβανο, θεωρώντας ότι ήταν μιασμένο.
Ανάλογη χρήση αποδίδεται, παράλληλα και στις βελόνες που έχουν βρεθεί στο βόρειο νεκροταφείο της αρχαίας Δημητριάδας, οι οποίες εκτιμάται ότι είτε χρησιμοποιούνταν για το ράψιμο κάποιας βαθιάς τομής ή τραύματος, είτε για το ράψιμο επιδέσμων είτε ακόμη για την στερέωση του νεκρικού σάβανου. Μεταξύ των ταφικών αρχαιολογικών ευρημάτων που ήρθαν στο φως στην συγκεκριμένη περιοχή, συγκαταλέγονται επίσης μικρές πυξίδες, μεταλλικά βαζάκια, τα οποία είχαν διπλή χρήση, είτε για καλλωπιστικούς, είτε για φαρμακευτικούς σκοπούς.
Τα πολύ μικρά μπουκαλάκια περιείχαν συνήθως δόση φαρμάκου, ενώ έχουν βρεθεί παράλληλα στην περιοχή μας μεγαλύτερες πήλινες πυξίδες, που περιείχαν ψιμύθιο, δηλαδή πούδρα, χρώματος ρόδινου.

Η χειρουργική ήταν ήδη γνωστή από την αρχαιότητα και μάλιστα έχουν έρθει στο φως, σε διάφορες περιοχές του κόσμου, λαβίδες και τανάλιες οστών, δοντιών, καυτήρες και καθετήρες, βεντούζες που χρησιμοποιούνταν για την αναρρόφηση αίματος, τρυπάνια για την διάνοιξη του κρανίου, και πολλά ακόμη, τα οποία καταγράφονται ως τεκμήρια ενός μακραίωνου πολιτισμού.
«Μεταξύ των ευρημάτων του βορείου νεκροταφείου της Δημητριάδας δεν βρήκαμε δείγματα εγχείρησης μέχρι στιγμής. Η μελέτη των οστών που διενήργησε ανθρωπολόγος, δεν έδειξε χειρουργική επέμβαση, πέρα από τις συνηθισμένες παθήσεις, καταπονήσεις, δηλαδή, οστών από βάρη ή φθορά των δοντιών από ορισμένα είδη τροφών που κατανάλωναν» υπογραμμίζει η κ. Νικολάου.
 Διαδεδομένη η επιστήμη 
Οι μήλες, ειδικότερα, που ήταν ευρέως διαδεδομένες και βρέθηκαν σε αρκετούς αρχαίους τάφους στο βόρειο νεκροταφείο της αρχαίας Δημητριάδας, αποτελούν μια ειδική κατηγορία ιατρικών εργαλείων, με πολλαπλές χρήσεις κατά την αρχαιότητα.
Είχαν την μορφή ενός λείου μικρού ραβδιού, του οποίου το ένα άκρο κατέληγε αρκετές φορές σε μικρό κουταλάκι, και το άλλο είχε σχήμα κουκουτσιού ελιάς. Στην πιο απλή και αρχική της μορφή, η μήλη χρησιμοποιούνταν για να διαπιστωθεί το βάθος των τραυμάτων, η έκταση των συριγγίων, μπορούσε να τοποθετηθεί μέσα στην μύτη και τα αυτιά και χρησίμευε ως προέκταση των δακτύλων του γιατρού κατά την ενδοσκόπηση.
Για την καθημερινή όμως χρήση, ο γιατρός διέθετε μια σειρά από μήλες σε διάφορα σχήματα, οι οποίες είχαν διαφορετικές απολήξεις και ως εκ τούτου, διάφορες χρήσεις. Μπορούσε δηλαδή να χρησιμοποιηθεί, αναλόγως του σχήματος που είχε, ως βοηθητικό, ως αμβλύ όργανο κατά το κόψιμο με λεπίδι, ως εργαλείο καυτηριασμού, όταν πχ κόβονταν ο ομφάλιος λώρος νεογέννητου βρέφους, είτε για την εξέταση του ασθενούς, πιέζοντας την γλώσσα με μια ειδική σπάτουλα.
Όπως προαναφέρθηκε, οι μήλες ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό σε ότι αφορά το μήκος, το πλάτος και το ιδιαίτερο σχήμα του φύλλου στην απόληξη. Το γεγονός ότι χρησιμοποιούνταν ως κουταλάκια για ανάμιξη, συντελούσε στο να μην περιορίζεται η χρήση τους μόνο στο πεδίο της ιατρικής αλλά και ευρύτερα του καλλωπισμού.

Εξίσου διαδεδομένες με τις μήλες-σπάτουλες ήταν οι κοχλιαρόσχημες μήλες, που είχαν ως απόληξη μικρά κουταλάκια (κοχλιάρια) που προορίζονταν κατά βάση για να χορηγούνται φάρμακα. Ιδιαίτερα λεπτά κοχλιάρια μπορούσαν να εισαχθούν κατευθείαν σ’ ένα τραύμα ή σε μια τομή του σώματος, προκειμένου να αποθέσουν το φαρμακευτικό σκεύασμα κατευθείαν πάνω στην πληγή.
Πολλές μήλες με απόληξη σχήματος μικρού κουταλιού, χρησιμοποιούνταν ως εργαλείο απόξεσης σε γυναικολογικές επεμβάσεις ή σε επεμβάσεις συριγγίων, για τον καθαρισμό τραυμάτων, την απόξεση αιμορροΐδων, ενώ στην γενικότερη χρήση της, η μηλωτρίδα ήταν εξίσου απαραίτητη για την διερεύνηση τραυμάτων, τον καθετηριασμό της ουρήθρας ή για να σταματάει το αίμα που έρεε κατά τις φλεβοτομές.
Χώροι θεραπευτικοί
Το υψηλό επίπεδο της ιατρικής επιστήμης στην αρχαία Δημητριάδα διαφαίνεται μέσω των εντυπωσιακών αρχαιολογικών ευρημάτων που έχουν ανακαλυφθεί αλλά και των γραπτών πηγών, η μελέτη των οποίων άνοιξε ένα μεγάλο κεφάλαιο στην αρχαιολογική γνώση.
Παράλληλα οι θεραπευτικές ιδιότητες των χιλιάδων φυτών και βοτάνων του Πηλίου,  ήταν ευρέως διαδεδομένες από την προϊστορική περίοδο, ενώ ο μυθικός Κένταυρος Χείρωνας ήταν διακεκριμένος ιατρός, ο οποίος μετέδιδε τις γνώσεις του, στους μαθητές του.
«Οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν τα βότανα, κουράρονταν από γιατρούς, τους είχαν εμπιστοσύνη και μάλιστα είχαν θεοποιήσει τον Ασκληπιό, δημιουργώντας ιερά, τα περίφημα Ασκληπιεία, προς τιμήν του» αναφέρει η αν. προϊσταμένη του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Θεσσαλικών Σπουδών.
Η λατρεία του Ασκληπιού πρωτοεμφανίζεται τον 5ο π.Χ. αιώνα και κορυφώνεται τον 4ο π.Χ. αιώνα, χωρίς να παύσει να είναι δημοφιλής μέχρι το τέλος του αρχαίου κόσμου. Ο Ασκληπιός, γιος του Απόλλωνα και της θνητής Κορωνίδας, ήταν αρχικά χθόνιος ήρωας αλλά εξελίχθηκε σε κανονικό θεό και ως ιαματική θεότητα ήταν ιδιαίτερα αγαπητός από τους πιστούς.
Κέντρα λατρείας του ήταν τα Ασκληπιεία, μεταξύ των οποίων εξέχουσα θέση κατέχει το περίφημο Ασκληπιείο της Σκοπέλου, το μοναδικό που έχει μέχρι στιγμής αποκαλυφθεί και αναδειχθεί στην περιοχή της Μαγνησίας.
Ασκληπιείο ανακαλύφθηκε επίσης στην Τρίκκη (Τρίκαλα). Ενδιαφέρον παρουσιάζουν, ωστόσο, δύο αρχαίες επιγραφές, που μαρτυρούν την λατρεία του Ασκληπιού και ενδεχομένως την ύπαρξη Ασκληπιείου στην αρχαία Δημητριάδα και τις οποίες μελέτησε ενδελεχώς η Δρ. Σοφία Κραβαρίτου, αρχαιολόγος του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Θεσσαλικών Σπουδών.
Η πρώτη επιγραφή που ανάγεται στα Ελληνιστικά χρόνια, 3ος-2ος αιώνας πΧ, αναφέρει : «Τελεσφόρου κείνται δε και εν τω νομοφυλακίω αναθήματα του Σωτήρος Ασκληπιού», γεγονός που σημαίνει ότι στο νομοφυλάκιο της Δημητριάδας φυλάσσονταν αφιερώματα των πιστών στον Ασκληπιό, που ονομάζεται «Σωτήρας».
Στην δεύτερη επιγραφή, που ανάγεται στην Ρωμαϊκή περίοδο, 1ος -3ος αιώνας μΧ, αναφέρεται «Ασκληπιώ και Υγείαι Φιλόλ…. Σεβαστού οικονόμος», που αποτελεί αφιέρωση στον Ασκληπιό και την Υγεία από κάποιο ανώτατο αξιωματούχο, ο οποίος κατείχε το αξίωμα του οικονόμου, του διαχειριστή, δηλαδή, της περιουσίας των αυτοκρατόρων σε τοπικό επίπεδο.
Η θεραπεία στα Ασκληπιεία επιτυγχανόταν με δύο τρόπους:  με την ψυχολογική ενδυνάμωση του ασθενούς και τόνωση της πίστης του για τις θεραπευτικές ικανότητες του θεού (υποβολή, θαύμα) και με την εφαρμογή φαρμακευτικής αγωγής και υγιεινής ζωής στον πάσχοντα (θεραπεία, άσκηση). Συνήθως και οι δύο μέθοδοι εφαρμόζονταν σε συνδυασμό και αλληλοσυμπληρώνονταν, ενώ βασικό στοιχείο της λατρείας ήταν το νερό-άγιασμα για τελετουργικούς καθαρμούς και σωματικά λουτρά.
Κέντρο λατρείας ήταν ο ναός του θεού και άλλα ιερά οικοδομήματα που τον περιέβαλλαν, υπογραμμίζοντας την πολύ σημαντική θέση που κατείχε σε βάθος χρόνου, η ιατρική, σε όλες τις κοινωνίες.



πηγή: Ταχυδρόμος