"Κι απάνω απ' όλους αγωνίζεται και καίγεται η Ελλάδα· αυτή 'ναι η μοίρα της.."

" Τι ευτυχία να μπορούσε ο  Έλληνας να σεργιανίζει στην Ελλάδα χωρίς ν' ακούει φωνές, θυμωμένες, αυστηρές, από τα χώματα! Για έναν Έλληνα όμως το ταξίδι στην Ελλάδα καταντάει γοητευτικό κι εξαντλητικό μαρτύριο· στέκεσαι σε μια πατημασιά ελληνικής γης και σε κυριεύει αγωνία : Μνήμα βαθύ, πατωσιές οι νεκροί, κι ανεβαίνουν παράταιρες φωνές και σε κράζουν· γιατί ό,τι μένει από το νεκρό, αθάνατο, είναι η φωνή του...
 Ποια από όλες τις φωνές να διαλέξεις; Κάθε φωνή και ψυχή, κάθε ψυχή λαχταρίζει ένα σώμα δικό της, κι η καρδιά σου ακούει, ταράζεται και διστάζει να πάρει απόφαση, γιατί συχνά οι πιο αγαπημένες ψυχές δεν είναι πάντα κι οι πιο άξιες. [ …]

Όταν ένας Έλληνας ταξιδεύει στην Ελλάδα, το ταξίδι του  μοιραία μετατρέπεται σ' επίπονη αναζήτηση του χρέους. Πώς να γίνουμε κι εμείς άξιοι των προγόνων, πώς να τη συνεχίσουμε, χωρίς να την ντροπιάσουμε, την παράδοση της ράτσας μας; 
 Μια αυστηρή ασίγαστη ευθύνη βαραίνει τους ώμους σου,  βαραίνει τούς ώμους όλων των ζωντανών Ελλήνων. Ακαταμάχητη μαγική δύναμη έχει το όνομα· όποιος γεννήθηκε στην Ελλάδα έχει το χρέος να συνεχίσει τον αιώνιο ελληνικό θρύλο.
Ένα ελληνικό τοπίο δε δίνει σ' εμάς τους Έλληνες μιαν αφιλόκερδη ανατριχίλα ωραιότητας· έχει ένα όνομα το τοπίο —το λένε Μαραθώνα, Σαλαμίνα, Ολυμπία, Θερμοπύλες, Μυστρά— συνδέεται με μιαν ανάμνηση, εδώ ντροπιαστήκαμε, εκεί δοξαστήκαμε, και μονομιάς το τοπίο μετουσιώνεται σε πολυδάκρυτη πολυπλάνητη ιστορία. Κι όλη η ψυχή του  Έλληνα προσκυνητή αναστατώνεται. Το κάθε ελληνικό τοπίο είναι τόσο ποτισμένο από ευτυχίες και δυστυχίες με παγκόσμιο αντίχτυπο, τόσο γεμάτο ανθρώπινο αγώνα, που υψώνεται σε μάθημα αυστηρό και δεν μπορείς να του ξεφύγεις· γίνεται κραυγή, και χρέος έχεις να την ακούσεις.

Αληθινά τραγική 'ναι η θέση της Ελλάδας· βαριά πολύ η ευθύνη του σημερινού Έλληνα· απιθώνει στους ώμους μας επικίντυνο, δυσκολοεκτέλεστο χρέος· καινούριες δυνάμεις ανεβαίνουν από την Ανατολή, καινούριες από τη Δύση, κι η Ελλάδα, ανάμεσα πάντα στις δυο συγκρουόμενες ορμές, γίνεται πάλι στρόβιλος. Η Δύση, ακολουθώντας την παράδοση της λογικής και της έρευνας, ορμάει να καταχτήσει  τον κόσμο· κι η Ανατολή, σπρωγμένη από τρομακτικές υποσυνείδητες δυνάμεις, χιμάει κι αυτή να καταχτήσει τον κόσμο^.  κι η Ελλάδα, ανάμεσα τους, γεωγραφικό και ψυχικό σταυροδρόμι του κόσμου, χρέος έχει πάλι να φιλιώσει τις δύο τούτες τεράστιες ορμές , βρίσκοντας τη σύνθεση. Θα μπορέσει;

Ιερή, πικρότατη μοίρα. 
Το τέλος της περιοδείας μου στην Ελλάδα γέμισε τραγικά αναπάντητα ρωτήματα. Από την ομορφιά φτάσαμε στις σύγχρονες αγωνίες και στο σημερινό χρέος της Ελλάδας. Ένας ζωντανός άνθρωπος σήμερα που νοεί κι αγαπάει κι αγωνίζεται δεν μπορεί να σεριανίζει πια και να χαίρεται αμέριμνα την ωραιότητα. Σήμερα η αγωνία μεταδίδεται σαν πυρκαγιά, και καμιά πυρασφαλιστική εταιρεία δεν μπορεί να σε ασφαλίσει. Αγωνίζεσαι και καίγεσαι μαζί με όλη την ανθρωπότητα 
Κι απάνω απ' όλους αγωνίζεται και καίγεται ή Ελλάδα·  αυτή  'ναι η μοίρα της.

Έκλεισε ο κύκλος· γέμισαν τα μάτια μου Ελλάδα· ωρίμασε, μου φαίνεται, μέσα στους τρεις μήνες αυτούς ο νους. Ποια 'ναι τα πιο πολύτιμα λάφυρα της πνευματικής μου ετούτης εκστρατείας; Τούτα, θαρρώ: Είδα καθαρότερα την ιστορική αποστολή της Ελλάδας ανάμεσα Ανατολής και Δύσης. Είδα πώς ο ανώτατος άθλος της είναι όχι η ομορφιά παρά ο αγώνας για την ελευτερία. 
Ένιωσα βαθύτερα την τραγική μοίρα της Ελλάδας και πόσο βαρύ το χρέος του Έλληνα.

Θαρρώ, ευτύς  μετά το προσκύνημα μου στην Ελλάδα, ήμουν ώριμος να μπω στην αντρική ηλικία· και δεν ήταν η  Ομορφιά που πήγαινε μπροστά και μ' έμπαζε στον ανδρωνίτη· ήταν η Ευθύνη.

Τον πικρό αυτό καρπό κρατούσα όταν γύρισα, ύστερα από την τρίμηνη πορεία, και μπήκα στο πατρικό σπίτι."

Νίκου   Καζαντζάκη-Αναφορά  στον  Γκρέκο